[texti þetta ver útfært, ekki á einkynsmáli, heldur á því, í reynd kynhlutlausa þríkynsmáli, er leyfir bara hlutveruorðum að halda málfræðilegu kyni sínu, meðan orð sem höfða til persóna eða mannvera verða hvorugkynjuð, og í sumum orðflokkum, fá einnig sérstakt kynhlutlaust mannverumynd. Textið ver birt fyrst í nærgerði þríkynsmálsins, síðan í fjærgerði þess, og að lokum til frekari samanburða, á einkynsmáli því sem líka ver notað í málfræðilegu athugasemdunum um textið neðanmáls]

Um helför Kristí, og hversu þenn(*) heimtaði upp Adam og alla dauða(**) úr helvíti.

Kapítuli 7, í nærgerði þríkynsmáls

Þá tóku helvítisbúi(***) við höfðíngi sínu með ásökunni mikilli og ávítuðu þenna: ”Heyr þú!” kváðu þey, ”oddviti glötunarinnar og dauðra jöfurr, þríhöfða Belsebúb, athlægi eínglanna! Til hvers varst°) þú að heita oss fríðindum við híngaðtöku þenns? Allóvíslega hefur þér um það ráðiskt, er það nú má sjá að Kristur ferr hér nú og rekur á braut með ljósi guðdóms síns myrkur dauðans og brýtur byrgi vor, og alla(°°) leiðir þenn þey hertekni(°°°) héðan, og þey margi(+) er vani(++) voru að stynja sárlega undir píslum vorum, og færist nú allt þetta mannkyn þenns út héðan, að aldrei aftur híngað koma. Nú er svo málum komið að þey dremba sig við oss, þey sem fyrr aldrei máttu glaði (+++) vera, og taka oss ógnir að bjóða. Heyr þú Satan, jöfurr helvítis og alls ílls! Af hverju varst(°) þú eitthvað að spennast í þenna? Nú er þess vart nokkur von að hér verði enn grátið eða stunið. Auði því hinu mikla er þú áður áttir í sauri og viðbjóði, og gleði sú sem þú hafðir feíngið fyrir tilstilli ókynnistrésins, er þér gersamlega týnd og töpuð frammi fyrir krosstrénu. Og mun nú öll gleði þín fyrirfarast, af því að þú vildir láta eggja sjálft (*1) dýrðsins konúng að mæta þér. Ofur grunnhyggið var þér það ráðið, að gefa þig í árás á þenna, sem alls var án syndar, að strekkjast eftir þenni híngað. Nú er það skyldugt þér (**1) að láta í frá þér laust allt fara, það er þú þó helst vilt halda og eiga.

Eftir þetta, – er það sagt, – að konúngur dýrðsins mælti til helvítisbúa allra(***1) saman: ”Nú skal Satan hér eftir vera, í staðið fyrir Adam og buri(°1) þenns, – en þey vera mín réttlátu.

Kapítuli 7, í fjærgerði þríkynsmáls

Þá tóku helvítisbúi(***) við höfðíngi sínu með ásökunni mikilli og ávítuðu þenna: ”Heyr þú!” kváðu þey, ”oddviti glötunarinnar og dauðra jöfurr, þríhöfða Belsebúb, athlægi eínglanna! Til hvers vart°) þú að heita oss fríðindum við híngaðtöku þenns? Allóvíslega hefur þér um það ráðiskt, er það nú má sjá að Kristur ferr hér nú og rekur á braut með ljósi guðdóms síns myrkur dauðans og brýtur byrgi vor, og alla(°°) leiðir þenn þey  hertekni(°°°) héðan, og þey margi(+) er vani(++) voru að stynja sárlega undir píslum vorum, og færist nú allt þetta mannkyn þenns út héðan, að aldrei aftur híngað koma. Nú ver svo málum komið að þey dremba sig við oss, þey sem fyrr aldrei máttu glaði (+++) vera, og taka oss ógnir að bjóða. Heyr þú Satan, jöfurr helvítis og alls ílls! Af hverju vart(°) þú eitthvað að spennast í þenna? Nú ver þess vart nokkur von að hér verði enn grátið eða stunið. Auði því hinu mikla er þú áður átti í sauri og viðbjóði, og gleði sú sem þú hafðir feíngið fyrir tilstilli ókynnistrésins, ver þér gersamlega týnd og töpuð frammi fyrir krosstrénu. Og mun nú öll gleði þín fyrirfarast, af því að þú vildi láta eggja sjálft (*1) dýrðsins konúng að mæta þér. Ofur grunnhyggið var þér það ráðið, að gefa þig í árás á þenna, sem alls var án syndar, að strekkjast eftir þenni híngað. Nú ver það skyldugt þér (**1) að láta í frá þér laust allt fara, það er þú þó helst vill halda og eiga.

Eftir þetta, – ver það sagt, – að konúngur dýrðsins mælti til helvítisbúa allra(***1) saman: ”Nú skal Satan hér eftir vera, í staðið fyrir Adam og buri(°1) þenns, – en þey vera mín réttlátu.

Kapítuli 7, á einkynsmáli fjær

Þá tóku helvítisbúi(***) við höfðíngi sínu með ásökuni miklu og ávítuðu þenna: ”Heyr þú!” kváðu þey, ”oddviti glötunis og dauðra jöfurr, þríhöfða Belsebúb, athlægi eínglanna! Til hvers vart°) þú að heita oss fríðindum við híngaðtöku þenns? Allóvíslega hefur þér um það ráðiskt, er það nú má sjá að Kristur ferr hér nú og rekur á braut með ljósi guðdóms síns myrkur dauðsins og brýtur byrgi vor, og alla(°°) leiðir þenn þey hertekni(°°°) héðan, og þey margi(+) er vani(++) voru að stynja sárlega undir píslum vorum, og færist nú allt þetta mannkyn þenns út héðan, að aldrei aftur híngað koma. Nú ver svo málum komið að þey dremba sig við oss, þey sem fyrr aldrei máttu glaði (+++) vera, og taka oss ógni að bjóða. Heyr þú Satan, jöfurr helvítis og alls ílls! Af hverju vart(°) þú eitthvað að spennast í þenna? Nú ver þess vart nokkurt von að hér verði enn grátið eða stunið. Auði því hinu mikla er þú áður átti í sauri og viðbjóði, og gleði það sem þú hafðir feíngið fyrir tilstilli ókynnistrésins, ver þér gersamlega týnt og tapað frammi fyrir krosstrénu. Og mun nú allt gleði þitt fyrirfarast, af því að þú vildi láta eggja sjálft (*1) dýrðsins konúng að mæta þér. Ofur grunnhyggið var þér það ráðið, að gefa þig í árás á þenna, sem alls var án syndis, að strekkjast eftir þenni híngað! Nú ver það skyldugt þér (**1) að láta í frá þér laust allt fara, það er þú þó helst vill halda og eiga.

Eftir þetta, – ver það sagt, – að konúngur dýrðsins mælti til helvítisbúa allra(***1) saman: ”Nú skal Satan hér eftir vera, í staðið fyrir Adam og buri(°1) þenns, – en þey vera mín réttlátu.

___________

Athugasemdi (skrifuð á kynhlutlausu íslensku einkynsmáli):

(*) kynhlutlaust persónufornafn, mannverumyndi af ”það”. Beygíngi (hér): þenn – þenna – þenni – þenns | þey – þey – þeim –þeirra. Persónufornafnið ”það” ver auðvitað sjálft kynhlutlaust, en það ver mestmegnis notað um hluti, og kann því mörgum finnast það annarlegt að nota ”það” um mannveri, eða þá um guðveri, eins og það hér ver um að ræða. Þó ver það alltaf málfræðilega gángbært að nota ”það” og önnur hlutverumyndi (hvorugkynið) í höfðun til persóna, mannvera, en ekki öfugt.

Persónufornafnið ”þenn” hefur verið myndað utfrá (a) persónu- og ábendíngisfornafninu ”den” í dönsku, norsku og sænsku máli, og (b) lausa samkynsgreininu því ákveðna í þessum málum. Beygíngi þess hafa við haft ýmisleg, t.d. með þolfall eintalsins í sama myndi og nefnifallsins, og á stundum hafa við haft hug á að kastan um þolfalls- og þágufallsmyndunum: þenn – þenni – þenna – þenns, en ofan frágreinda beygíngið ver það sem við hér nota.

(**) [allir/allar/öll] > alli,  ver málfræðilega kynhlutlaust (og ekki kyngreinandi) mannverumynd af óákveðna fornafninu ”öll”, og notast hér með höfðun till persóna, útífrá beygíngismynstrinu: i – a – u – s | i – a – um – (r)a. Mannverumyndið ”alli” ver hér í þolfalli fleirtalsins, alla. Valfrjálst ver að nota ”öll” ef man svo vill. [I öðru texta-tilrauni okkar (Jóhhannesarguðspjallið) hafa við haft allmenna munstrið sem svo: i – i – u – s | i – a – um – (r)a, og fundist betur fara á því.]

Þetta beygíngarmynstur mun passa flestum óakveðnum fornöfnum og spurnarfornöfnunum, en t.d. óákveðna ábendíngisfornafnið ”sami” verður að fá annað og eigið beygíngi, t.d.: i – i – a – a | u – u – u – u. Sama gildir ákveðna ábendíngisfornafnið ”þessi”, sem vi’ hér hafa valið að beygja svo: þenna – þenna – þensu –   þensa | þensi – þensi – þessum – þessara. Orðaflokkur fornafna ver ekki sérstaklega stór, og nauðsynlegt mun vera að tékka á hverju og einu þeirra og ákvarða hvert kynhlutlaust beygíngi þeirra fer best á að hafa.

[dauður/dauð/dautt] > dauði, ver kynhlutlaust mannverumynd af lýsíngisorðinu ”dautt”. Þey sem dáið höfðu og um ver fjallað voru persóni, ekki, t.d. veiri, eða mauri. Beygíngismunstur lýsíngisorða í mannverumyndi fylgir sama munstri og því sem gildir fyrir óákveðnu fornöfnin. Það fjallar um að leggja ”i” að stofni, og beygja skv. ofansögðu. Lýsíngisorð eíns og ”farinn” eða ”heimill” myndast þá þannig, [farinn/farin/farið] > farni, [heimill/heimil/heimilt] > heimli, þ.v., farin + i > farni, og heimil + i > heimli. Þessi tvö orð beygjast þá svo í et. og. ft. óakveðninnar: farni – farna – förnu – farins | farni – farna – förnum – farinna; heimli – heimla – heimlu – heimils | heimli – heimla – heimilum – heimila. 

Athugið, að þetta beygíngismynstur ver einfaldlega uppástúngi okkar, og það munstur sem við vinnum með einmitt núna, en auðvitað má ákveða eitthvert annað mynstur, ef það þykir oss eða öðrum betra. Þannig hefur ég verið að velta fyrir mér munstrinu: i – i – u – s | i – i – um – ra, og hefur reyndar ekki alveg gefið það hugmyndið upp á bátið.  [Eitt annað pælíngi ver að mannverismyndið af farinn, heimill, búinn, kominn, feiminn, væri að hafa sem ”fari”, ”heimi”, ”búi”, ”komi”, ”feimi”, en það myndi krefjast einhvers annars reglis, eða fylgja uppkomnu konvenzjón, og verður ekki haft uppi hér.]

Eitt hugmynd hvað varðar kynhlutlaust endíngi lýsíngisorða ver að nota ”ó”-endíngið í íslensku máli (sbr. ”halló”, ”púkó”), en þá mundi  lýsíngisorðið vera eins í öllum föllum, tölum og beygíngum. Þetta hygmynd ver þó ekki sett í verkið hér.

Kynhlutlaus mannverumyndi lýsíngarorða vera í brúki bara á frumstigi og í sterku beygíngi, á öllum öðrum stigum og í veikum beygíngum ver hvorugkyninu stránglega fylgt. Mannverumyndið ver valfrjálst. Í staðið fyrir það má alltaf nota hvorugkynið, og sýnist mér það í flestum tilfellum fallegra, eins og eftirfarandi dæmi kanski leiða í ljós:

þetta kona/koni þarna ver skemmtilegi/skemmtilegt – ég var að tala við skemmtilega/skemmtilegt koni áðan – þenn heyrði þetta frá skemmtilegu koni í gær – ég ver farni/farið til skemmtilegs konis núna | þey hittu margi/mörg skemmtilegi/skemmtileg koni á ferðalaginu – ég átti tal við ýmsi/ýmis skemmtilega/skemmtileg koni þar – …….

Hinsvegar fer vel á mannverumyndinu og beygíngi þess hvað varðar [dauður/dauð/dautt] > dauði í titlinu (….alla dauða…), en kanski ver það vankostur eitthvert að þetta fellur saman við karlkynið. Að Jesus heimtaði ”…öll dauð….” frá helvítinu hljómar ekki vel.  Jafnvel þótt við notuðu ofannefnt munstur hér ( i – i – u – s | i – i – um – ra), væri það mun fallegra að seigja að þenn hafi heimtað ”alli dauði” frá helvíti en að tala um ”öll dauð” í staðið. Til þess að fólki veri einfaldara unnt að bera saman og velja milli munstranna, vill ég hér endurbirta dæmi mín frá ofan:

þetta koni þarna ver skemmtilegi – ég var að tala við skemmtilegi koni áðan – þenn heyrði þetta frá skemmtilegu koni í gær – ég ver farni til skemmtilegs konis núna | þey hittu margi skemmtilegi koni á ferðalaginu – ég átti tal við ýmsi/ýmis skemmtilegi koni þar – …….

– – –

Athugasemd um ofnotkun: Eiginlega ver best að nota kynhlutlutlaus mannverumyndi svo lítið sem mögulegt ver, eða bara þegar þess þarfnast. Til dæmis þegar man vill undvíkja að kalla sjálft sig eða viðmælandi eða þriðja persóni ”það” eða nota hvorugkyns lýsíngisorð um þey. Nokkrum kann t.d. að finnast það meira viðkunnarlegt eða viðeigandi að seígja t.d. ”Guð ver góði!” en að seígja, ”Guð ver gott!”

Eða þá þegar þau standa sjálfstætt, t.d. ”alli verða að fara héðan”, ”eíngi má koma híngað”, ”sumi skilja þetta ekki”, etc.. Berið þetta saman við, fyrst: ”öll verða að fara héðan”; ”ekkert má koma híngað”; ”sum skilja ekki þetta”, og berið svo þetta saman við þessi setníngi: ”öll konin á ballinu voru í rauðu kjóli”;  ”ekkert strákanna vissi um málið”; ”sum manneskji vera góð, önnur ekki.”

Hér, í þessu texti ”Niðurstigníngissagnisins”, vera kynhlulausu mannverumyndin ofnotuð, en það ver ekki til þess að mæla með því að svo veri gert, heldur til að sýna ”modus operandi” þessara kynhlutlausu mannverumynda.

[Myndi man, þó, generalísera ofnotkun þetta, þá mundu við fá fram eitt enn annað gerð kynhlutlauss íslensks túngumáls, þar sem ”samkyn” yrði eitt ”fjórða kyn” við hlið hinna þriggja, og mannverumyndi ekki leíngur geta tekið með sér hvorugkyn, né auðvitað karlkyn eða kvenkyn, heldur bara ”samkyn”, þ.v., sérstök samkynsmyndi orða. Það mun, heldur ég, ennþá seinna verða. Nema þetta samkyn gleypi bæði ”karli” og ”kerlíngi”, og fæði af sér ”tvíkynsmál”, en það er einmitt það sem hendi með skandinavisk númál okkar, norræn: þrjú kyn redúseruðust til bara utrum (samkyn) og neutrum (hvorugkyn), og væri það svo að man þá einnig hefði uppi radikalt kasusredukzjón eitthvert og að auki einfaldaði beygíngi sagna og lýsíngisorða þá væri íslenska túngumálið nánast eins og systramálin, málfræðilega, en þó ekki lexikalískt.]

(***) ”Helvítisbúi” ver mannverunaforð, þess vegna í hvorukyni.

(°) Þetta sýnist ekki einföld þátíð: ég var – þú varst – þenna var, en þá hefði staðið hér ”var þú” á einkynsmálinu, ”varst þú” á þríkynsmálinu), heldur ver þetta spurnarmynd, en það myndið ver bara til í 2. persóni et. og ft. Hvað gera hér ver ég óviss um, en vel þó  í einkynsmálinu (allavegana til bráðabrigða) skapa eitt mynd fyrir öll þrjú persónin, nefnilega ”vart” (eða kanski ”varðst”): ”….af hverju vart ég að þessu; ….hvers vegna vart þenn að gera þetta?”

(°°) Þetta ver þolfall fleirtalsins af mannverumynd fornafnsins: [allur/öll/allt] > alli/ölli.

(°°°) Þetta ver þolfall fleirtalsins af mannverumynd lýsíngarorðsins: [hertekinn/hertekin/hertekið] > herttekni.

(+) Kynhlutlaust mannverumynd: [margur/mörg/margt] > margi.

(++) Kynhlutlaust mannverumynd: [vanur/vön/vant] > vani.

(+++) [glaður/glöð/glatt] > glaði.

(*1) Hér hefði eins vel mátt hafa kynhlutlaust mannverumynd fornafnsins í staðið fyrir hvorugkynið: [sjálfur/sjálf/sjálft] > sjálfi.

(**1) Eða ”…nú ert þú skyldugi.…” eða”…nú ver þú skyldugi.…”

(***1) Eignarfall fleirtalsins af kynhlutlausa fornafninu ”alli”: [allur/öll/allt] > alli. Sjá beygíngismunstur í ”(**) ofan.

(°1) Frumritið hefur ”barna”, en við velja hér þetta orð í staðið fyrir það.

–––––––––––––

Einkynsmál

Mínímálfræði íslensks einkynsmáls / Gamla málfræðið

Málfræðilega kynhlutlaust íslenskt mál / Nýa málfræðið

Kynhlutlaust íslenskt ”þríkynsmál”. Nokkur frumtök.

Mannverumyndi og hlutverumyndi orða í kynhlutlausu máli

Niðurstigníngarsaga (1) -nær, fjær, og einkyns fjær

Niðurstígníngarsaga (2) -nær, fjær, og einkyns fjær

Niðurstígníngarsaga (3) -nær, fjær, og einkyns fjær

Niðurstigníngarsaga (4) -nær, fjær, og einkyns fjær

Niðurstigníngarsaga (5) -nær, fjær, og einkyns fjær

Niðurstigníngarsaga (6) -nær, fjær, og einkyns fjær