*** Fjærgerða (eiginleg)

Þetta er önnur aðalgráðugerða senníslensku. Þenn er (þegar þetta er skrifað, hvað síðar verð veit þó eíngi) s.a.s. normalgerða senníslensku, ok reyndar þenn sem næsta konsekvent er notuð í greinargerðu eða aðaltextu þennarar bókukornu.

Aðaleinkennur þennar eru:

(1) Aðeíns eijn kynja nafnorða er til nema í sérnefnum (sem stundum eru “samkynjaðar” gegnum samkynjubeygíngur eða með því að nota nafnmyndur kvenfólka). Týp 2 beygínga nafnorða er brúkuð í þennari gerðu senníslensku.

(2) Ákveðnar greinur eru í aðalafbrigðu þennra, ekki þæjr inar sömu ok ákveðnar greinur núíslensku (ok nærgerðu eða fjærgerðu nær), heldur utfrá “índ”-afbrigðíndu: Tak þó eftir að slíkar greinur í senníslensku eru notaðar sem “aðal-“ eða “auka-” afbrigður. Það má m.ö.o. blanda greinum í allri senníslensku, – þegar það þyk auka fegru þess sem sagt eða skrifað er.

Ákveðna greinínd er í aðalgerðu hér:

“-índ” – “-índu” – “índu” – “-índu”| “-índur” – “-índur” “-índum” – “-índa”.

Óákveðna er (einsok í fjærgerðu nær) gjarnan táknuð með óákveðnu greínindum eintölu ok fleirtölu:

eín – eína – eínni – eínnar | eínar – eínar – eínum – eínna

Þenn er normalt höfð framfyr eða strax á eftir orðíndu, en einnig má hafa þenna (í tvöfaldri óákveðnu) bæði framfyr ok bakvið orðíndu samtímis. Þetta er þó sjaldan fallegt, ok því sjaldan gert.

“Þetta var eín falleg manna eín, ok eín sú fínasta sem ék hef augum litið!”

(2) Sagnorður beygjast hér skv. tölum ok tíðum, en konsekvent án persónubeygínga, ok þæjr beygjast í veikri ok sterkri beygíngu. Þenn veika er einsok í fjærgerðu nær (sjá hér fyr ofan), en þenn sterka fer eijnni stigu leingra en týpa 1 sterkrar beygíngar:

 Sterkar, týp 2: [Sterkar sögnur með breytíngum hljóða sinna í 1. atkvæðu beygíngumyndu (útfrá núíslensku), eru lagðar inní þá ina allmennu beygíngumynstru veikra sagna í senníslensku.

Þannig t.d.: (að) vera | (ég/þú/henn) er – (við/þið/þöjr) eru | (ég/þú/henn) varþa – (við/þið/þöjr) vorþu | (hef/hafa) veriþ | (þótt nú ég/þú/henn) séi – (þótt nú við/þið/þöjr) séi | (þótt þá ég/þú/henn) værþi – (þótt þá við/þið/þöjr) værþu | ver (þú/þið).

Miðmynda sagna er svo einnig hér einsok í núíslensku, ok í þolmyndu eru kvenkynjumyndur núíslensku hafþar sem samkynjumyndur senníslensku.

(3) Kynhlutlausar persónufornefnur eru allmennt brúkaðar í fjærgerðum (einsok í öðrum gerðum fyrir utan nærgerðu nær) nema sérstök ástæða séi til kyngreiníngar.

(4) Hlutverumynda fornafna er allmennt brúkuð, einnig um mannverur (kynhlutleysíndu vegna). Ekki alhæfð, en næstum því.

(5) Aðeins eijn kynja hliðstæðra lýsíngarorða er í fjærgerðum, – ok ekki þrjáur eins ok í núíslensku, eða tvæjr, einsok í nærgerðu. Þenni kynja er samkynja. Lýsínguorður beygjast veikri ok sterkri beygíngu, einsok í núíslensku.

Þegar lýsíngur varð persónur, ok sérstaklega í 1. ok 2. persónu, eða hátignur einhverjar, eru sérstakar samkynjumyndur (fyr kynhlutleysu) gjarnan notaðar, þótt ekki sé það obligtórískt/skylt. Þetta er einsok í gráðugerðum nær. Oftast er þetta spurna um að skeyta “þ” (eða “þé”, – þegar þessa þarfnast vegna framburðu eða hljóðskírnu) að stofnu (#), sem er að finna í nefnuföllu kvenkynjumynda núíslensku. Er þá “þé”-mynda notuð þegar “þ”-índ er hljóðskír í orðíndu (t.d. #=góð > góðþé; #=víð > víðþé, #=glöð > glöðþé, eða kanski glaðþé, útifrá þennri hugmyndu að við samkynjunu láta sérhljóðunu karlkyníndu ok hvorugkyníndu – til aukinnar kynhlutleysu – gefa sérhljóðunu samkynjumynda. En ef t.d. #=mögur > mögurþ, eða magurþ; #=fræg > frægþ; fögur > fögurþ, eða þá kanski fagurþ).

Nánar tilgreint, eru til sérstakar beygínguendíngur samkynju fyr allar beygíngur, stigur ok persónur lýsínguorða í allri senníslensku. Það fjall þá um að skeyta annaðhvort “þ” eða “þé” í innri beygíngu þeijra að stofnu í beygíngu lysínguorðu í eintölu, ok –“öjr” eða “-astöjr” í fleirtölu í þeijm tilfellum þar sem körlu- ok kvenkynjumyndur núíslensku eru ólíkar:

 

Beyginguforma	Eintala	Fleirtala
(1) Frumstiga Sterk beyginga	-þ(é) -þá -þri -þrar	-öjr -öjr -óbreitt -óbreitt
(1) Frumstiga Veik beyginga	-þâ -þu -þu -þu	-óbreytt -óbreytt -óbreytt -óbreytt
(2) Miðstiga	–óbreytt -óbreytt -óbreytt -óbreytt	-óbreytt -óbreytt -óbreytt -óbreytt
(3) Efsta stiga Sterk beyginga   (A) Regluleg stigbreytinga án hljóðvíxlunu í stofnu	-þust -þ(a)sta -þ(u)stum -þ(a)sts	-astöjr -astöjr -óbreytt -óbreytt
(3) Efsta stiga Sterk beyginga (B) Regluleg stigbreytinga með hljóðvíxlunu í stofnu	-þ(é) -þa -þri -þrar	-öjr -öjr -óbreytt -óbreytt
(3) Efsta stiga Sterk beyginga (C) Óregluleg stigbreytinga (stofna önnur en frum-stigíndu)	-þ(é) -þa -þri -þrar	-öjr -öjr -óbreytt -óbreytt
(3) Efsta stiga Veik beyginga (A) Regluleg stigbreytinga án hljóðvíxlunu í stofnu	-þ(a)sta -þ(u)stu -þ(u)stu -þ(u)stu	-óbreytt -óbreytt -óbreytt -óbreytt
(3) Efsta stiga Veik beyginga (B) Regluleg stigbreytinga með hljóðvixlunu í stofni	-þa -þu -þu -þu	-óbreytt -óbreytt -óbreytt -óbreytt
(3) Efsta stig Veik beyginga (C) Óregluleg stigbreytinga (stofna önnur en frumstigu)	-þa -þu -þu -þu	-óbreytt -óbreytt -óbreytt -óbreytt

 

Valfrjálst, auðvitað, er að nota eða ekki nota þessar endíngur. Flestum mun kanski þykja betr fara á að einfaldlega játa kvenkynjumyndurnar í núíslensku sem verandi samkynjumyndur senníslensku (ok er það oftast mín eígin málsmekkja). Þó mun nokkrum líklega (ok er ék sjálfug eijn þeijra) finnast það vera (sjálftillfinníngu sinnar vegna) gott að eiga sérstakar samkynjumyndur lýsínguorða, ekki minst í 1. ok 2. persónu.

(6) Töluorður, samteíngíngur ok forsetníngur eru eins ok í öðrum gerðum senníslensku (ok núíslensku). Þó gæt auðvitað áhrifa annarrar língvístískar umhverfu, sérstaklega hvað varð forsetníngur (sjá ofan).

(7) Atvikar- eða atburðarorður eru oft, ok gjarnan, ”samkynjaðar”, þótt slík samkynjuna sé alveg valfrjáls ok stundum fari betur á að nota atvikarorðíndu “hráa”.