1 – 8, UNNAR ÞÁTTR, HRÚTS OK MARÐAR

Til textans: Brennunjálssaga á kynhlutlausu máli

[1. toti]

Mvm. > samsv. hvkm.: [1] kallaðurt (eða kallaði*) > kallað; ríkurt (eða ríki)> ríkt; einun (eða eini) > eitt; vænun (eða væni) > vænt; kurteisið (eða kurteisi, eða enn ? – kurteisurt) > kurteist;[2] nefndurt (eða nefndi) > nefnt; hint (eða hini) > hið; mikilt (eða mikli) > mikið; sterkurt (eða sterki) > sterkt; vígurt (eða vígi) > vígt; hógvægurt (eða hógværi, eða enn ? – hógværið) > hógvært; hagráðurt (eða hagráði) > hagrátt; síni > sín; tillagagóðurt (eða tillagagóði) > tillagagott; [3] aðri > önnur; fríðurt (eða fríði) > fríð; þenna (eða enn ? – þessint) > þetta (=ábfn. beygíng: þenni – þenna – þennu – þenns); fagurt (eða fagri) > fagurt; svá < það (=ábfn. beygíng: svá – svá – sváu – sváss); margurt (eða margi) > mörg; þey > þau, þær, þeir (=persfn. ft: þey – þey – þeim – þeirra). Hvkm. < mvm.: [1] mikit < mikilt (eða mikli); [2] vitrast < vitrasturt (eða vitrasti); [2] fagurt < fagri) > eitt; vænun (eða væni) > vænt; kurteisið (eða kurteisi, eða enn ? – kurteisurt) > kurteist;[2] nefndurt (eða nefndi) > nefnt; hint (eða hini) > hið; mikilt (eða mikli) > mikið; sterkurt (eða sterki) > sterkt; vígurt (eða vígi) > vígt; hógvægurt (eða hógværi, eða enn ? – hógværið) > hógvært; hagráðurt (eða hagráði) > hagrátt; síni > sín; tillagagóðurt (eða tillagagóði) > tillagagott; [3] aðri > önnur; fríðurt (eða fríði) > fríð; þenna (eða enn ? – þessint) > þetta (=ábfn. beygíng: þenni – þenna – þennu – þenns); fagurt (eða fagri) > fagurt; svá < það (=ábfn. beygíng: svá – svá – sváu – sváss); margurt (eða margi) > mörg; þey > þau, þær, þeir (=persfn. ft: þey – þey – þeim – þeirra). Hvkm. < mvm.: [1] mikit < mikilt (eða mikli); [2] vitrast < vitrasturt (eða vitrasti); [2] fagurt < fagri.

Neðanmálsgr.: * mannverumyndirnar innan sviganna eru fleirtölumyndir orðsis, er valfrjálst má nota líka í eintölunni, enda samanfellur orðmyndin með þá sem kemur fram útfrá allmennrireglu um myndun mannverumyndar í eintölu, nefnilega með því að skeyta ”i” að stofni orðsins.

[2. toti]

Mvm. > samsv. hvkm.:[1] þey > þau, þær, þeir (persfn. ft: þey – þey – þeim – þeirra); margi (eða [?] mörgi) > mörg; [2] mann | mönn > manneskja/mannvera/menni hvort heldur karl, kona eða kvár; búni > búin; [3] þínun (eða þíni) > þitt; mikilt (eða mikli) > mikið; ókunnigrt (eða ókunnugi) > ókunnugt; sínun (eða síni) > sitt; [4] hváritveggja > hvor tveggja; komni > komið; báði > bæði; þíni > þín; þíns < (ef. af þínun); Hvkm. < samsv. mvm.: [3] mitt < mínun (eða míni). Neðanmálsgr.: * Sé orðmynd karlkynsins eða kvenkynsins sú sama og hvorugkynsins er eíngin mannverumynd tekin fram, heldur er hvorugkynsmynd venjulegs máls notuð, óháð sjálfri kyntilgreiníngu orðanna; ef hér hefði verið vísað til konu hefði bæði greinirinn og lýsíngarorðið verið óbreytt: … hins vitrasta konu (eða koni). | ** mönn er ft. af mann, en sú orðmynd er ætluð sem kynhlutlaust orð sömu merkíngar og manneskja, þ.e., maður, kona eða kvár. Beygíngin er með sama máta og ”man” (sem margt fólk notar kynhlutlaust á sama hátt og hér er gert með ”mann”), þannig eins og ”bann.” Orðmyndin er líka höfð sömu merkíngar og ”maður” þegar þetta orð er haft sem óákveðið fornafn. Svo er ekki hér).

[3. toti]

Mvm. > samsv. hvkm.:[1] þey > þau, þær, þeir (=persfn. í ft: þey – þey – þeim – þeirra); [2] einun (eða eini) > eitt; sínun (eða síni) > sitt; svá > það (=ábfn. beygíng: svá – sván – sváa – svás); viturt (eða vitri) > viturt; [4] djarfmælturt > (eða djarfmælti) > djarfmælt; alli (eða [?] ölli) > öll; [5] fyrsturt ( eða fyrsti) > fyrst; íslenskurt (eða íslenski) > íslenskt; þenni > þetta (beygíng: þenni – þenna – þennu/þensu – þens); slíki < slík; margi (eða ? mörgi) > mörg; framgjarnt (eða framgjarni) > framgjarnt; mínun (eða míni) > mitt; [6] sjálfurt (eða sjálfi) > sjálft; [7] tvau (eða tvey) > tvö: eini > ein; nokkuru (þgf. af nokkri) > nokkurt; metni (eða metint) > metið. | Hvkm. < samsv. mvm.: [5] hverju < hveru (þgf. af) hveri (eða ? hverurt, eða enn ? hverið); búið < búint (eða búni); framgjarnt < framgjarni eða framgjarnurt; mitt < mínun eða míni; þau < þey; sitt < sínun (eða síni)

Neðanmálsgr.: * manna er ef.ft. af mann, en sú orðmynd er (til að draga eitthvað úr karllægninni hjá orðinu ”maður”) ætluð sem kynhlutlaust orð sömu merkíngar og manneskja, þ.e., maður, kona eða kvár. Beygíngin er með sama máta og ”man”: mann – mann – manni – manns | mönn – mönn – mönnum – manna. Orðmyndin er líka höfð sömu merkíngar og ”maður” þegar þetta orð er haft sem óákveðið fornafn. | ** Hér, í þessari myndun ákveðni orðsins ”konúngur”, er farið fram skv. ”zetaafbrigði deltagerðar” afmarkaðs máls, þar sem hún í eintölu er mynduð með hvorugkysgreini skeyttum að orðmyndinni. Skv. hinu minna róttæka ”ypsilonafbrigðinu”, væri hér haft ”konúnginn”, eða e.t.v. ”konúngunn”. Þetta afbrigði fjallar um að til ákveðni nota alls óbreyttar (eða bara lítilsháttar breyttar) orðmyndir í nefniföllum og þolföllum persónuorðanna, en notast við sömu orðmyndirnar eins og í zetaafbrigðinu í hinum föllunum. Það sem mann vinnur á því er minna um frávik frá venjulegu íslenskunni; það sem mann tapar er hinsvegar eitthvað erfiðari kynsamlögun persónuorðsins við hvorugkyn annarra fallorða. | *** Þannig, sem sagt, samkvæmt róttækara afbrigði deltagerðar kynafmarkaða málsins, en ef farið væri eftir því frá venjulegu máli minna frábrugðna afbrigðinu stæði hér ”drottníngin.” Sjá nánar síðustu neðanmálsgrein.

[4. toti]

Mvm. > samsv. hvkm.:hint (eða hini) > hið; óþveígint (eða óþveígni) > óþveigið; [1] farni (eða farint) > farið; mínun (eða míni) > mitt. |Hvkm. < samsv. mvm.: [1] hið < hint (eða hini, ~ beygíng: hint/hini – hint/hini – hinu – hins); óþveígið < óþveígint (eða óþveígni); vort < vorurt (eða vori, ~ beygíng: vorurt/vori – vorurn/vori – voru – vors | vori – vori – vorum – vorra). 

Neðanmálsgr. * manna er ef.ft. af mann, en sú orðmynd er (til að draga eitthvað úr karllægninni hjá orðinu ”maður”) ætluð sem kynhlutlaust orð sömu merkíngar og manneskja, þ.e., maður, kona eða kvár. Beygíngin er með sama máta og ”man”: mann – mann – manni – manns | mönn – mönn – mönnum – manna. Orðmyndin er líka höfð sömu merkíngar og ”maður” þegar þetta orð er haft sem óákveðið fornafn. | ** Hér – eins og víða annarstaðar og viðvíkjandi öðrum orðum – hefði eins vel mátt hafa ”farint” í staðinn fyrir ”farni”, en smekkur minn ræður hér ferðinni. Ein meíginregla varðandi myndanir kynhlutlausra mannverumynda að á studum koma í stað hefðbundnu hvorugkynsmyndarinnar við kynsamlögun áður karlkyns eða kvenkyns persónuorða, er regla þess efnis að (1) mannverumyndir fleirtölu myndist með því að nema burt ~r endíngu fleirtölumyndar karlkynsins og hafa þá orðmynd sem þá stígur fram sem mannverumyndina, og (2) að þessa sömu orðmynd meígi svo líka nota sem mannverumynd orðsins í eintölu (sem þannig myndast með ~i endíngu skeyttri að stofni orðsins), nema mann láti hana myndast (útfrá einhverri annarri myndunarreglu).

Þetta þýðir þá að mönn alltaf geta myndað mannverumyndir í textum sínum á mjög svo einfaldan hátt með því að láta þær myndast með ~i endíngu skeyttri að stofni í báðum tölum, og svo einfaldlega venjast þessum myndum sem hvorugkynsmyndum, jafngildum hefðbundnu orðmyndum hvorugkynsins í fornöfnum, lýsíngarorðum og töluorðum. (Eins og stendur – ég er enn að fiska í prjónaskap mínum – er mér sjálfu ekki ljóst í öllu hverjar þessar reglur eru, né hvernig formúlera þær.)

[5. toti]

Mvm. > samsv. hvkm.: [1] nokkurt (eða nokkri) > nokkurt; mikilt (eða mikli) > mikið; þey > þau, þeir, þær; [3] hvori (et. hvorurt) > hvor; kæri (et. kærurt/kæri – kærurn/kæri – kæru – kærs) > kær; [4] svá > það (=ábendíngarfn, í staðinn fyrir ”sá” og ”sú”: svá – sván – sváa – svás | þey – þey/þein – þeim – þeirra); varurt > (eða vari, eða enn ? vörurt/vöri) > vart; [5] sjálfurt (eða sjálfi) > sjálft.annart (eða aðri eða öðri) > annað; [6] sínun (eða síni) > sitt. |Hvkm. < samsv. mvm.: [4] óþveigið < óþveígint (eða óþveigni). 

Neðanmálsgr.: * Orðmyndin ”mann” (ft. mönn) er ætluð sem kynhlutlaust orð sömu merkíngar og manneskja, þ.e., maður, kona eða kvár. Beygíngin er með sama máta og hvorugkynsorðið ”bann” og persónuorðið ”man”, er líklega þey flesti heldur vilja hafa uppi en ”mann” sömu merkíngar. Man, og þá einnig mann, er líka notað sem óákveðið fornafn með vísun til sjálfs síns eða fólks yfirleitt.

[6. toti]

Mvm. > samsv. hvkm.: sván (þf. af svá) > það (ábendíngarfornafn: svá – sván – sváa – svás | þey – þey/þeini – þeim – þeirra); [1] hljóðurt (eða hljóði) > hljótt; þey > þau, þær, þeir; tvau (eða tvey) > tvö; hugsjúkurt (eða hugsjúki) > hugsjúkt; alint (eða alni) > alið; nokkurt (eða nokkri) > nokkurt eða nokkuð; [2] hverurt [hvárrt] (eða hveri) > hvert; rammurn, þf. af rammurt (eða rammi) > rammt; búni > búin ; [3] aðri > önnur; hvorgi [hvártki] (eða hvorugi) > hvorugt; hint (eða hini) > hið; [5] dapurt (eða dapri, eða ? döpri) > dapurt; síns, ef. af sínun (eða síni), > síns; [7] mínun (eða míni) > mitt; alli (eða ? ölli) > öll; síni > sín; [8] sínun (eða síni) > sitt; [11] búni (eða búint) > búið.

Hvkm. < samsv. mvm.: nokkurt < nokkri, eða nokkurt; hvorugt < hvorgi [hvortki] (eða hvorugi); dapurt < dapri (eða dapurt).

Neðanmálsgr.: * Sú einfaldasta og einnig sú mest yfirgrípandi reglan til myndunar kynhlutlausra mannverumynda er ”~i-endíngarreglan.” Hún felst í að skeyta ~i-i að stofni orðsins í báðum tölum, eða ef man svo vill, nema á brott ”r”-ið í karlkynsmynd orðsins i fleirtölu, og láta þá orðmynd sem úr því kemur þjóna sem kynhlutlaus mannverumynd í báðum tölum. En í eintölunni er þó iðulega kostur á tvímynd mannverumyndarinnar, útfrá annaðhvort sérmyndaðri orðmynd, eða einhverri annarri og meira sérstakri myndunarreglu. Einmitt í þessu orði er um að ræða reglu þess efnis að endi lýsíngarorðið á ~ur í karlkyni, þá meígi mynda mannverumynd eintölu me ~urt-endíngu. | ** Eða, ef mann svo vill: ”önnur koni”, útfrá reglunni (gammagerðar) um valfrjálsa en skilyrta tvímynd persónuorðs þegar það stendur í nafnliði (einnig kölluð ”i–mynd”, sakir þess að hún felst í að ”i”-i er skeytt að stofni orðsins í óákveðni. Þessi ~i-mynd eykur á hvorugkynshreim persónuorðsins og auðveldar þar með kynsamlögun persónuorðsins við hvorugkynsmyndir annarra fallorða. | *** Eða: ”öll nábúi sín” með valfrjálsri tvímynd, – sjá **.

[7. toti]

Mvm. > samsv. hvkm.: [2] þínun (eða þíni, beygíng þínun – þínun – þínun/þínu – þíns) > þitt; hljóðurt (eða hljóði) > hljótt; eíngi (eða eíngint, eða ? eíngið) > ekkert; þey > þau, eða þær, eða þeir; [3] síns (ef. af sínun eða síni) > síns; hini > hið; aðri > önnur; [4] komni (eða komint) > komið; blíðurt (eða blíði) > blítt; eftirmált (eða eftirmáli) > eftirmált; alli (eða ? ölli) > öll; albúni (eða albúint) > albúið; þíni > þín; [6] sínun (eða síni, beygíng: sínun – sínun – síun/sínu – síns) > sitt. 

Neðanmálsgr.: * Orðmyndinni mann | mönn er ætlað að vera kynhlutlaus og sömu merkíngar og manneskja, hvort heldur er karl eða kona eða kvár. Beygist eins og ”bann” og ”man”.

[8. toti]

[1] stillturt (eða stillti) > stillt; alli (eða ? ölli) > öll; þey > þau, þær, þeir; [2] síns (ef. af sínun > sitt); [3] þíns (ef. af þínun > þitt); öðru (þgf. af annart > annað); [4] síni > sín; mikilt (eða mikli) > mikið; sjálfu (þgf. af sjálfurt > sjálft); fræknasturt (eða fræknasti) > fræknast; [5] tvey (eða tvau) > tvö; einun (eða eini) > eitt; málgi > málug; óviturt (eða óvitri) > óviturt.

Neðanmálsgr.: * mann | mönn er ætlað að vera kynhlutlaust og þýða manneskja. Beygist eins og ”man” og ”bann.”

Brennunjálssaga á kynhlutlausu máli: 1 – 8: Unnar þáttr, Hrúts og Marðar

Um ’hrann’ fyrir (kynhlutlaust) mann, og ‘þein’ sem orðmynd fyrir “eintölu-‘þau’” Í því inleggi frá (prjónastofunni) Máliðjan sem ég deili með þessu, er mest til umræðu (enn—ekki-orðið) ‘hrann’, en þess svo einnig getið lauslega, að orðmyndina ‘þein’ sé ég núorðið farni að nota sem íslenska samsvörun fyrir það “eintölu-þau” sem mönn í ensku gjarnan nota sem kynhlutlaust persónufornafn, og sem ég þó vil nota um fólk yfirleitt þegar kyn þess er óþekkt, þannig til hliðar við ´hán´ er vísar til kynseigin persónu og sumra hinseigin. ´Þein´ vil ég þá beygja í eintölunni þannig: þein – þein – þeini – þeins, en auðvitað mætti gera það á eihvern annan hátt.

Ég vil með deilíngunni hér koma þessum nýsmíðum mínum á framfæri fyrir eitthvað breiðari públík, og vonast eftir einhverjum uppbyggilegum eða gagnlegum viðbrögðum í þessum hópi. Vona að mér leyfist deilíngin.

Með bestu kveðjum!

Góðan Allra Hjartans Dag til allra meðlima og vina, með ósk um hamingjusemi og gaman í allra prjónaskap!

Sol úti og sjö gráður í lofti; hjörtum og rósum rignir yfir mig, – og sjálft var ég og falaði mér tíu nýja prjóna, fyrir ekki meira en sirka 37 krónur (SEK)! Góðan Allra Hjartans Dag til ykkar allra!

Hvað er eiginlega kyntilgreiníng í máli???Það er að nota orð sem af sjálfum sér og alls óháð málfræðilegu kasti ( = ”kyni”) gefa til kynna raunkyn þess eða þeirra sem vísað er til. Dæmi frá Skáldskaparmálum Snorra:XXXHvernig skal kenna Tý? Svá, at kalla hann hið einhenta ás og úlfs fóstra, víga guð*, son Óðins.XXXPersónuorðin í þessu textabroti, nafnorðin ´ás´, úlfur´, ´fóstri´ og ´sonur´ taka flestöll með sér og kastsamlagast (kynsamlagast) hvorugkyni eða –kasti annarra fallorða. Undantekníngin er ´úlfur´ sem er dýr, og heyrir þannig til flokks hlutveruorða og telst vera – eins og í venjulegri íslensku – af sákasti (málfræðilegu karlkyni). Einnig persónufornafnið, eins og fornöfn yfirleitt í afmörkuðu máli, taka með sér hvorugkast þegar þau vísa til persóna.Týr er hér kyntilgreindurt sem af raunkyni karla, í og með að persónufornafnið ”hann” er látið vísa til goðsins, og í og með að það er sagt vera ´fóstri´ úlfsins (Fenris) og ”sonur” Óðins. Þessi þrjú orð textans eru kyntilgreinandi, tala um raunkyn eða kynsamsemd þess sem verið er að tala um. Ef við breytum setníngunni lítilsháttar og notum ”hán” sem persónufornafn, lítur hún t.d. svona út:XXXHvernig skal kenna Tý? Svá, at kalla hán hið einhenta ás og úlfs fóstranda, víga guð, bur Óðins.

Hér er tilgreint að raunkyn goðsins sé hvorki karls né konu, heldur kynseigins, kvárs. Setníngin þessi seígir hinsvegar aðra sögu:XXXHvernig skal kenna Tý? Svá, at kalla hana hið einhenta ás og úlfs fóstranda, víga guð, bur Óðins.XXXKyntilgreinandi persónufornöfn, fornöfn og persónuorð eru líka notuð – eins og í reynd gildir um setníngu Snorra í Eddu hans – þá er raunkyn persónu er þegar þekkt í sögunni, og eíngin ástæða er fyrir hendi – t.d. útfrá jafngildissjónarhóli – að ekki tilgreina það. Hinsvegar hefur þótt vert að halda þessu aðeins í hófi til að styrkja persónukastið í málinu og kynsamlögunina við hvorugkast annarra fallorða XXXX* guð er stundum haft í hvorugkasti í venjulegu íslensku máli