** Fjærgerða nær
Þenni gráðugerða tek upp millistöðu millum aðalgerðínda tveggja: nærgerðu ok fjærgerðu.
Aðaleinkennur þennarar gerðu eru þæjr að:
(1) Sögnubeygínga er öðruvísi en í núíslensku ok í nærgerðu senníslensku, í því að sagnorður beygjast skv. tíðum, tölum, en ekki persónum. Þetta er týpa 1 beygínga sagna í senníslensku.
Veikar, týp 1: [Hljóðnu núíslensku í 1. atkvæðu í sérhverri beyíngumyndu er haldið inní þennri allmennu beygíngumunstru veikra sagna í senníslensku, sem er þenni:
–a | –ø | –a | –þa | –þu | –t / –aþ / –iþ / –tt | –i – –i | –þi – –þu | –ø
Þannig t.d.: (að) svara | (ég/þú/henn) svar – (við/þið/þöjr) svara | (ég/þú/henn) svarþa – (við/þið/þöjr) svörþu | (hef/hafa) svaraþ | (þótt nú ég/þú/henn) svari – (þótt nú við/þið/þöjr) svari | (þótt þá ég/þú/henn) svarþi – (þótt þá við/þið/þöjr) svörþu | svar (þú/þið). – Nótera: “þ” ok “ð” eru hér valfrjálsar skrifmátur.]
Sterkar, týp 1: [Þenni týpa er einsok í núíslensku ok nærgerðu, nema hvað eíngin persónubeyginga er viðhöfð, ok t.d. sagnbótu má skrifa með “þ” í staðíndu fyr “ð”.
Þannig t.d.: (að) vera | (ég/þú/henn) er – (við/þið/þöjr) eru | (ég/þú/henn) var – (við/þið/þöjr) voru | (hef/hafa) veriþ | (þótt nú ég/þú/henn) sé – (þótt nú við/þið/þöjr) séu | (þótt þá ég/þú/henn) væri – (þótt þá við/þið/þöjr) væru | ver (þú/þið).]
Miðmynda sagna er einsok í núíslensku, en í þolmyndu eru kvenkynjumyndur núíslensku hafþar sem samkynjumyndur senníslensku
(2) Kynjur ok beygínga nafnorða (af flokku samnefna) er einsok í fjærgerðu ok í samkynju nærgerðu. Hvorugkynja hliðstæðra samnefna er þannig ekki með í þennari gráðugerðu. Hvorugkynja fyrirfinnst þó hér (einsok í öðrum gerðum senníslensku) meðal fornefna, í sérnöfnum, mm.
Þó er hér týp 1 beygínga naforða ekki viðhöfð, nema stundum í orðasamsetníngu. (Ekkert væri því þó til fyristöðu að gera svo, en hér er valið að lyfta fram einhliða veikri beygíngu nafnorða, þ.e. týpu 2 beygíngu þeijra. Sjá nánar hér ofan um nærgerðu).
(3) Ákveðnar greinur eru eins ok í núíslensku ok í nærgerðu senníslensku, ok þannig er “-índ” – “-índu” greina eíginlegrar fjærgerðu (ok fjær), ekki, eða bara sjaldan notuð (fyr þetta sjá fjærgerðu). Óákveðna greinan (“eín” | “eínar”) er valfrjáls, en gjarnan notuð þegar vel fer á því (þó ekki hér í tvöfaldri óákveðnu). Þenni greina er höfð framfyr eða bakvið orðíndu. (Sjá nánar um fjærgerðu, eiginlega).
(4) Lýsínguorður hliðstæðar nafnorðum eru eins ok í öðrum fjærgerðum, þ.e. þæjr eru bara af samkynju. Beygíngumynstrur kvenkynju í núíslensku gild sem samkynja senníslensku, nema þegar sérstakar framskapaðar samkynjumyndur eru notaðar til aukinnar kynhlutleysu, sértaklega í 1. ok 2. persónu, en líka í 3. persónu þegar um persónur er að ræða ok ekki hlutverur. (Sjá um þetta líka í lýsíngu á nærgerðu hér að ofan).
(5) Meðal persónufornefna ok ábendíngufornefna eru hlutverumyndur gjarnan ok mikið notaðar (einnig um mannverur) vegna innibúandi kynhlutleysu þeijra. Mannverumyndur mótsvarandi því meir sjaldan notaðar, ok aldrei um hlutverur. Kynhlutlausar fornefnur eru konsekvent ok allment notaðar, ok sérstakar framskapaðar samkynjumyndur, þegar til eru. (Sjá einnig lýsíngu á nærgerðu hér að ofan).
(6) Töluorður, samteíngíngur ok forsetníngur eru eins ok í öðrum gerðum senníslensku (ok núíslensku).
(7) Atvikuorður eða atburðarorður ok –orðtökur, eru oftar “samkynjaðar” en gert er í nærgerðum. Þó er valfrjálst að brúka slíkar orður “hráar” (þ.e. einsok þæjr eru í núíslensku) í öllum gráðugerðum senníslensku.
________________________________
NYÖLD 