[texti þetta ver útfært, ekki á einkynsmáli, heldur á því, í reynd kynhlutlausa þríkynsmáli, er leyfir bara hlutveruorðum að halda málfræðilegu kyni sínu, meðan orð sem höfða til persóna eða mannvera verða hvorugkynjuð, og í sumum orðflokkum, fá einnig sérstakt kynhlutlaust mannverumynd. Textið ver birt fyrst í nærgerði þríkynsmálsins, síðan í fjærgerði þess, og að lokum til frekari samanburða, á einkynsmáli því sem líka ver notað í málfræðilegu athugasemdunum um textið neðanmáls]

Um helför Kristí, og hversu þenn(*) heimtaði upp Adam og alla dauða(**) úr helvíti.

Kapítuli 5 í nærgerði þríkynsmáls

Nú skal þar til máls taka, er ég hvarf áður frá, að þá er þey Satan ræddust vid, að þey heyra, er eíngli heilögi(***) kölluðu svo hátt, að dynja þótti útum allt, og mæltu svo: ”Tollite portas, principies, vestras et elevamini porte eternalis, et inroibit rex glorie!” [Opnið hlið ykkar, höfðíngi, og lát þær ævinnerlegu hurðirnar lyftast  upp, svo að konúngið, hið dýrðlega meígi inn stíga!] Þá mæltu íbúi(°) helvítis við Satan: ”Far á braut nú úr sessum vorum; ef þú mátt, þá berst þú nú hart við dýrðarkonúngið. Ekkert vildum vér við þenna eiga!” Og þey ráku svo á braut höfðíngi sitt úr helvítinu.

Þá er Satan kom út þaðan, þá sá þenn einglalið mikið vera komið að helvíti, en þenn gekk ekki til funds við þey, heldur sneiddi hjá þeim. Brá þenn sér þá í drekalíki, og gerðisk þenn þá svo mikli(°°) umfángs, að þenn þóttisk liggja utan um heiminn gjörvallan. Sá þenn nú þau tíðindi bera við í Jerúsalem, að Jesús Kristur var þá í andláti, og fór þángað undir eins, og ætlaði að slíta andann(°°°) þegar frá þenni. En þá er þenn kom þar að og hugðist gleypa mundi þenna og hafa með sér, þá beit aungull guðdómsins þenna, og krossmerkið féll á þenna ofan, og varð þenn þá veiddi(+) sem fiskur á króki væri, eða mús eitt í gildru, eða melrakki í fallgryfju, eftir því sem fyrir var spáð. Þá fór dominus noster og batt þenna, en kvatti eíngli sín þenna að varðveita.

Kapítuli 5 í fjærgerði þríkynsmáls

Nú skal þar til máls taka, er ég hvarf áður frá, að þá er þey Satan ræddust vid, að þey heyra, er eíngli heilögi(***) kölluðu svo hátt, að dynja þótti útum allt, og mæltu svo: ”Tollite portas, principies, vestras et elevamini porte eternalis, et inroibit rex glorie!” [Opnið hlið ykkar, höfðíngi, og lát þær ævinnerlegu hurðirnar lyftast  upp, svo að konúngið, hið dýrðlega meígi inn stíga!] Þá mæltu íbúi(°) helvítis við Satan: ”Far á braut nú úr sessum vorum; ef þú mátt, þá berst þú nú hart við dýrðarkonúngið. Ekkert vildu vér við þenna eiga!” Og þey ráku svo á braut höfðíngi sitt úr helvítinu.

Þá er Satan kom út þaðan, þá sá þenn einglalið mikið vera komið að helvíti, en þenn gekk ekki til funds við þey, heldur sneiddi hjá þeim. Brá þenn sér þá í drekalíki, og gerðisk þenn þá svo mikli(°°) umfángs, að þenn þóttisk liggja utan um heiminn gjörvallan. Sá þenn nú þau tíðindi bera við í Jerúsalem, að Jesús Kristur var þá í andláti, og fór þángað undir eins, og ætlaði að slíta andann(°°°) þegar frá þenni. En þá er þenn kom þar að og hugðist gleypa mundi þenna og hafa með sér, þá beit aungull guðdómsins þenna, og krossmerkið féll á þenna ofan, og varð þenn þá veiddi(+) sem fiskur á króki væri, eða mús eitt í gildru, eða melrakki í fallgryfju, eftir því sem fyrir var spáð. Þá fór dominus noster og batt þenna, en kvatti eíngli sín þenna að varðveita.

Kapítuli 5 á einkynsmáli fjær

Nú skal þar til máls taka, er ég hvarf áður frá, að þá er þey Satan ræddust vid, að þey heyra, er eíngli heilögi(***) kölluðu svo hátt, að dynja þótti útum allt, og mæltu svo: ”Tollite portas, principies, vestras et elevamini porte eternalis, et inroibit rex glorie!” [Opnið hlið ykkar, höfðíngi, og lát þau ævinnerlegu hurðin lyftast  upp, svo að konúngið, hið dýrðlega meígi inn stíga!] Þá mæltu íbúi(°) helvítis við Satan: ”Far á braut nú úr sessum vorum; ef þú mátt, þá berst þú nú hart við dýrðarkonúngið. Ekkert vildu vér við þenna eiga!” Og þey ráku svo á braut höfðíngi sitt úr helvítinu.

Þá er Satan kom út þaðan, þá sá þenn einglalið mikið vera komið að helvíti, en þenn gekk ekki til fundis við þey, heldur sneiddi hjá þeim. Brá þenn sér þá í drekalíki, og gerðist þenn þá svo mikli(°°) umfángs, að þenn þóttisk liggja utan um heimið gjörvallt. Sá þenn nú þau tíðindi bera við í Jerúsalem, að Jesús Kristur var þá í andláti, og fór þángað undir eins, og ætlaði að slíta öndið(°°°) þegar frá þenni. En þá er þenn kom þar að og hugðist gleypa mundi þenna og hafa með sér, þá beit þenna aungull guðdómsins, og krossmerkið féll á þenna ofan, og varð þenn þá veiddi(+) sem fiskur (á króki væri, eða mús eitt í gildri, eða melrakki í fallgryfji, eftir því sem fyrir var spáð. Þá fór dominus noster og batt þenna, en kvatti eíngli sín þenna að varðveita.

_________

Athugasemdi (skrifuð á kynhlutlausu íslensku einkynsmáli):

(*) kynhlutlaust persónufornafn, mannverumyndi af ”það”. Beygíngi (hér): þenn – þenna – þenni – þenns | þey – þey – þeim –þeirra. Persónufornafnið ”það” ver auðvitað sjálft kynhlutlaust, en það ver mestmegnis notað um hluti, og kann því mörgum finnast það annarlegt að nota ”það” um mannveri, eða þá um guðveri, eins og það hér ver um að ræða. Þó ver það alltaf málfræðilega gángbært að nota ”það” og önnur hlutverumyndi (hvorugkynið) í höfðun til persóna, mannvera, en ekki öfugt.

Persónufornafnið ”þenn” hefur verið myndað utfrá (a) persónu- og ábendíngisfornafninu ”den” í dönsku, norsku og sænsku máli, og (b) lausa samkynsgreininu því ákveðna í þessum málum. Beygíngi þess hafa við haft ýmisleg, t.d. með þolfall eintalsins í sama myndi og nefnifallsins, og á stundum hafa við haft hug á að kastan um þolfalls- og þágufallsmyndunum: þenn – þenni – þenna – þenns, en ofan frágreinda beygíngið ver það sem við hér nota.

(**) [allir/allar/öll] > alli,  ver málfræðilega kynhlutlaust (og ekki kyngreinandi) mannverumynd af óákveðna fornafninu ”öll”, og notast hér með höfðun till persóna, útífrá beygíngismynstrinu: i – a – u – s | i – a – um – (r)a. Mannverumyndið ”alli” ver hér í þolfalli fleirtalsins, alla. Valfrjálst ver að nota ”öll” ef man svo vill. [I öðru texta-tilrauni okkar (Jóhhannesarguðspjallið) hafa við haft allmenna munstrið sem svo: i – i – u – s | i – a – um – (r)a, og fundist betur fara á því.]

Þetta beygíngarmynstur mun passa flestum óakveðnum fornöfnum og spurnarfornöfnunum, en t.d. óákveðna ábendíngisfornafnið ”sami” verður að fá annað og eigið beygíngi, t.d.: i – i – a – a | u – u – u – u. Sama gildir ákveðna ábendíngisfornafnið ”þessi”, sem vi’ hér hafa valið að beygja svo: þenna – þenna – þensu –   þensa | þensi – þensi – þessum – þessara. Orðaflokkur fornafna ver ekki sérstaklega stór, og nauðsynlegt mun vera að tékka á hverju og einu þeirra og ákvarða hvert kynhlutlaust beygíngi þeirra fer best á að hafa.

[dauður/dauð/dautt] > dauði, ver kynhlutlaust mannverumynd af lýsíngisorðinu ”dautt”. Þey sem dáið höfðu og um ver fjallað voru persóni, ekki, t.d. veiri, eða mauri. Beygíngismunstur lýsíngisorða í mannverumyndi fylgir sama munstri og því sem gildir fyrir óákveðnu fornöfnin. Það fjallar um að leggja ”i” að stofni, og beygja skv. ofansögðu. Lýsíngisorð eíns og ”farinn” eða ”heimill” myndast þá þannig, [farinn/farin/farið] > farni, [heimill/heimil/heimilt] > heimli, þ.v., farin + i > farni, og heimil + i > heimli. Þessi tvö orð beygjast þá svo í et. og. ft. óakveðninnar: farni – farna – förnu – farins | farni – farna – förnum – farinna; heimli – heimla – heimlu – heimils | heimli – heimla – heimilum – heimila.

Athugið, að þetta beygíngismynstur ver einfaldlega uppástúngi okkar, og það munstur sem við vinnum með einmitt núna, en auðvitað má ákveða eitthvert annað mynstur, ef það þykir oss eða öðrum betra. Þannig hefur ég verið að velta fyrir mér munstrinu: i – i – u – s | i – i – um – ra, og hefur reyndar ekki alveg gefið það hugmyndið upp á bátið.  [Eitt annað pælíngi ver að mannverismyndið af farinn, heimill, búinn, kominn, feiminn, væri að hafa sem ”fari”, ”heimi”, ”búi”, ”komi”, ”feimi”, en það myndi krefjast einhvers annars reglis, eða fylgja uppkomnu konvenzjón, og verður ekki haft uppi hér.]

Eitt hugmynd hvað varðar kynhlutlaust endíngi lýsíngisorða ver að nota ”ó”-endíngið í íslensku máli (sbr. ”halló”, ”púkó”), en þá mundi  lýsíngisorðið vera eins í öllum föllum, tölum og beygíngum. Þetta hygmynd ver þó ekki sett í verkið hér.

Kynhlutlaus mannverumyndi lýsíngarorða vera í brúki bara á frumstigi og í sterku beygíngi, á öllum öðrum stigum og í veikum beygíngum ver hvorugkyninu stránglega fylgt. Mannverumyndið ver valfrjálst. Í staðið fyrir það má alltaf nota hvorugkynið, og sýnist mér það í flestum tilfellum fallegra, eins og eftirfarandi dæmi kanski leiða í ljós:

þetta kona/koni þarna ver skemmtilegi/skemmtilegt – ég var að tala við skemmtilega/skemmtilegt koni áðan – þenn heyrði þetta frá skemmtilegu koni í gær – ég ver farni/farið til skemmtilegs konis núna | þey hittu margi/mörg skemmtilegi/skemmtileg koni á ferðalaginu – ég átti tal við ýmsi/ýmis skemmtilega/skemmtileg koni þar – …….

Hinsvegar fer vel á mannverumyndinu og beygíngi þess hvað varðar [dauður/dauð/dautt] > dauði í titlinu (….alla dauða…), en kanski ver það vankostur eitthvert að þetta fellur saman við karlkynið. Að Jesus heimtaði ”…öll dauð….” frá helvítinu hljómar ekki vel.  Jafnvel þótt við notuðu ofannefnt munstur hér ( i – i – u – s | i – i – um – ra), væri það mun fallegra að seigja að þenn hafi heimtað ”alli dauði” frá helvíti en að tala um ”öll dauð” í staðið. Til þess að fólki veri einfaldara unnt að bera saman og velja milli munstranna, vill ég hér endurbirta dæmi mín frá ofan:

þetta koni þarna ver skemmtilegi – ég var að tala við skemmtilegi koni áðan – þenn heyrði þetta frá skemmtilegu koni í gær – ég ver farni til skemmtilegs  konis núna | þey hittu margi skemmtilegi koni á ferðalaginu – ég átti tal við ýmsi/ýmis skemmtilegi koni þar – …….

– – –

Athugasemd um ofnotkun: Eiginlega ver best að nota kynhlutlutlaus mannverumyndi svo lítið sem mögulegt ver, eða bara þegar þess þarfnast. Til dæmis þegar man vill undvíkja að kalla sjálft sig eða viðmælandi eða þriðja persóni ”það” eða nota hvorugkyns lýsíngisorð um þey. Nokkrum kann t.d. að finnast það meira viðkunnarlegt eða viðeigandi að seígja t.d. ”Guð ver góði!” en að seígja, ”Guð ver gott!”

Eða þá þegar þau standa sjálfstætt, t.d. ”alli verða að fara héðan”, ”eíngi má koma híngað”, ”sumi skilja þetta ekki”, etc.. Berið þetta saman við, fyrst: ”öll verða að fara héðan”; ”ekkert má koma híngað”; ”sum skilja ekki þetta”, og berið svo þetta saman við þessi setníngi: ”öll konin á ballinu voru í rauðu kjóli”;  ”ekkert strákanna vissi um málið”; ”sum manneskji vera góð, önnur ekki.”

Hér, í þessu texti ”Niðurstigníngissagnisins”, vera kynhlulausu mannverumyndin ofnotuð, en það ver ekki til þess að mæla með því að svo veri gert, heldur til að sýna ”modus operandi” þessara kynhlutlausu mannverumynda.

[Myndi man, þó, generalísera ofnotkun þetta, þá mundu við fá fram eitt enn annað gerð kynhlutlauss íslensks túngumáls, þar sem ”samkyn” yrði eitt ”fjórða kyn” við hlið hinna þriggja, og mannverumyndi ekki leíngur geta tekið með sér hvorugkyn, né auðvitað karlkyn eða kvenkyn, heldur bara ”samkyn”, þ.v., sérstök samkynsmyndi orða. Það mun, heldur ég, ennþá seinna verða. Nema þetta samkyn gleypi bæði ”karli” og ”kerlíngi”, og fæði af sér ”tvíkynsmál”, en það er einmitt það sem hendi með skandinavisk númál okkar, norræn: þrjú kyn redúseruðust til bara utrum (samkyn) og neutrum (hvorugkyn), og væri það svo að man þá einnig hefði uppi radikalt kasusredukzjón eitthvert og að auki einfaldaði beygíngi sagna og lýsíngisorða þá væri íslenska túngumálið nánast eins og systramálin, málfræðilega, en þó ekki lexikalískt.]

(***) Kynhlutlaust mannverumynd: [heilagur/heilög/heilagt] > heilagi (beygíngi: heilagi – heilaga – heilögu – heilagis/heilögis | heilögi – heilaga – heilögum – heilagra). Jafngilt mannverumyndinu ver hvorugkynið: heilög.

(°) Orðið ”íbúi” ver mannveruorð sem hér stendur í fleirtali.

(°°) Kynhlutlaust mannverumynd: [mikill/mikil/mikið] > mikli. Nota mætti hvorugkynið hér í staðið fyrir mannverumyndið. ”Gerðist þenn þá svo mikið umfángs…”

(°°°) Við álítum ”andið”/”öndið” vera abstrakt hlutveruorð, og þannig ekki eins og ”sálið” sem við (kanski ránglega) álitum vera mannveruorð. Hér þyrfti man á að halda einhverjum reglum sem auðvelda greiníngi orða sem hlutveruorð/mannveruorð.

(+) [veiddur/veidd/veitt] > veiddi.

________

Einkynsmál

Mínímálfræði íslensks einkynsmáls

Málfræðilega kynhlutlaust íslenskt mál / Nýa málfræðið

Kynhlutlaust íslenskt ”þríkynsmál”. Nokkur frumtök.

 

 

Niðurstigníngarsaga (1) -nær, fjær, og einkyns fjær

Niðurstigníngarsaga (2) -nær, fjær, og einkyns fjær

Niðurstigníngarsaga (3) -nær, fjær, og einkyns fjær

Niðurstigníngarsaga (4) -nær, fjær, og einkyns fjær

Niðurstigníngarsaga (5) -nær, fjær, og einkyns fjær

Niðurstigníngarsaga (6) -nær, fjær, og einkyns fjær

Niðurstigníngarsaga (7) -nær, fjær, og einkyns fjær

Niðurstigníngarsaga (8) -nær, fjær, og einkyns fjær

Niðurstigníngarsaga (9) -nær, fjær, og einkyns fjær.

Niðurstigníngarsaga (10) -nær, fjær, og einkyns fjær.