útfrá ”Sjöbeygíngarkerfinu” og eldri einkynsmálfræði
– fyrir Hefníngi Völsúnga í fjærgerði og útfrá nýasta einkynsmálfræðinu smelltu á myndið af goðunum þremur hér neðanfyrir
[Þetta texti innheldur kap. 1 – 8 Völsúngasagnisins og ver skrifað á íslensku einkynsmáli byggðu á hvorugkyni, og ver það haft í nærgerði-nær, þannig eins nálægt íslensku númáli og gerlegt ver, nema hvað (a) fornu yfirvarpi ver haldið í textinu sökum þess að hér ver um fornsagni eitt að ræða; og að (b) við val milli tvímynda nefnifalls eintals skv. kap. III 1-2 í Mínimálfræði einkynsmáls ver nýmyndinu (i-myndinu) oftast fylgt. Upprunaleg hvorugkynsnafnorð vera normalt höfð óhreifð. Nýa Sjöbeygíngakerfinu (nú bakað í frumatriðum inn í Mínimálfræðið) ver fylgt hér, og við (>b7)-beygíngi verður i-myndið gjarnan fyrir valinu. – Frumtök þessi vera þó ekki algjör, heldur ver það tilfinníngið á stundi og staði í textinu sem ræður förinu. – Texti þetta ver útfært einnig í fjærgerði og útfrá nýara málfræði í hverju bl.a. Sjöbeygjingarkerfið ver yfirgefið. Smellið á myndið. Eldri tilrauni í ýmsum gráðugerðum má finna hér.]
Í VINNSLI JANÚARÍ 2020
VÖLSUNGA HEFNÍNGI
1. kapítuli:
Frá Siga Óðins buri[1]
1. Hér hefur upp, ok seígjir frá því[2] manni er Sigi er nefnt[3], ok kallað var son eítt Óðins. Annað eítt karlmanna er nefnt til sagnis þessa, er Skaða hétu. Þenn [4] var ríkt ok mikið fyrir sér, en þó var Sigi þeirra ríkara ok ættstærra, að því er menni[5] mæltu á þat tíma.
2. Skaði átti þræl[6] þat, er nokkuð verður við sagni þetta at geta. Þenn hét Breði. Þenn var manni eítt frótt vel vit þat er þenn skyldi athafask. Þenn hafði íþrótti[7] ýmis ok atgervi[8] jafnframt hinum er meira þóttu verð vera, eða jafnvel umfram nokkur þeirra.
3. Þat er at seígja, at eittkvert sinn er Sigi fer á dýraveiði[9] ok með þenni þrælið, ok veiða þau dýr allt till aftans[10]. En er þau um aftnið bera saman veiði sitt, þá hafði Breði veitt miklu fleira, ok meira, en Sigi, en þenni líkaða stórílla ok seígjir, at sik undri at þræli eítt skuli sik yfirbuga í dýraveiði, hleypur því at þenni ok drepir þenn, dysjar síðan líkið í snjófanni[11] eínu.
4. Nú fer þenn heim at kveldi ok seígjir at Breði hafi frá þenni riðið á skógið[12], – ”ok var þenn senn ór augliti mér, ok til þenns veit ék ekki”.
5. Skaði grunar frásagni[13] Siga ok getur þess at vera munu svik þenns, ok muni Sigi hafa drepið Breða. Fær þá menni til at leita eftir þræli sínu, ok lýkur svá leitinu, at þöjr[15] fundu þenn í skafli eínu, ok mælti Skaði, at þat skafla skyldi kalla Breðafanni héðan af, ok hafa menn nú þat eftir síðan, ok kalla á þat veg sérhvert fönn þat sem mikit er.
6. Þá kemst upp, at Sigi hefir drepið þrælið, ok myrt þenn. Þá kalla þöjr þenni varg eítt í véum, ok má þenn nú ekki heima vera með feðri[16] sínu. Óðinn fylgjir þenni nú af landi brott, svá lángt leiðis[17], at stóru bar, ok létta eigi fyrr en þenn kom þenni til herskipa.
7. Nú tekr Sigi at leggjask í hernaði[18] með þat lið er feðri henþes fékk henþí, áðr þöjr skildu, ok varð henþa sigursælt í hernaði þessu öllu. Ok svá kem henþes málum, at henþa fékk um síður herjað sér land ok ríki. Ok þvínæst fékk henþa sér göfugt kvánfáng eítt, ok gerðisk ríkt konúngi[19] eítt ok mikið fyrir sér, ok réð fyrir Húnalandi ok var hermenni eítt ið mesta. Þenn átti svá son eítt með koni sínu er þöjr hétu Rera.[20] Vex þar upp son þat með feðri sínu, ok gerisk brátt mikit vexti ok eítt gervilegt menni.
2. kapítuli:
Frá Reri ok Völsúngi, syni þenns
8. Nú gerisk Sigi mann eítt gamalt at aldri. Þenn átta sér fjölmörg öfundsmenni, svá at um síður réðu þöjr þenni á hendi[21], þöjr er þenn trúði best, en þat váru bræðri konis þenns. Þöjr gera þá til þenns, einmitt þá er þenn síst varir ok var fáliðugt fyrir, ok bera þenn ofurliði, ok á því fundi féll Sigi með hirði sínu öllu.
9. Sonur þenns, Rerir, var ekki í því háski[22], ok fær þenni sér mikit lið af vinum sínum ok landshöfðíngjum, svá at þenn eignask bæði land ok konúngadæmi eftir Siga, feðri sitt. Ok nú er þenn þykkisk fótum undir sik komit í ríki sínu, þá minnisk þenn á söki[23] þöj er þenn átti við mæðrubræðri sín, er drepið höfðu feðri þenns, ok safnar nú þenn liði sér miklu ok fer nú á hendi frændum sínum með þat her allt. Þykjir þenn at þöjr fyrr gert hafa söki við sik slík, at þenn nú myndi meta at litlu frændsemi þeijra, ok svá gerir þenn, – þó at óskaplega á öll vegi væri, – fyrir því at eigi skilsk þenn fyrri vit en þenn hafði drepið öll banamenni feðri síns. – Nú eignaðisk þenn lönd ok ríki ok fé. Gerisk þenn nú enn meira fyrir sér en feðri þenns hafði gerskt.
10. Rerir fékk sér nú herfáng eitt mikið ok konu þat[24], er þenni þótta vit sitt hæfi vera, ok er þeijm mjök leíngi ásamt. Eiga þöjr þó ekkert erfíngja[25] ok ekki neitt barn. Þat hugnar þeim báðum ílla, ok biðja þá goðin með miklu áhugi, at þöjr gætu sér barn eítt getið.
11. Þat er nú sagt, at Frigga heyrir bæn þeirra ok seígjir Óðni, hvers þöjr biðja. Þenn verður ekki örþrifuráða ok tekur óskmeyu sitt[26], dætri Hrímis jötnis, ok fær í hendi þenns epli eítt ok bið þenn færa kóngi. Þenn tók við eplinu ok brá á sik krákuham, ok flýgur svá til þess er þenn kemur þar sem konúngið siur á haugi eínu. Jötnadætri lét þá falla eplið í kné konúnginu. Þenn tók epli þat, ok þóttisk vita hverju gegna mundi. Geíngur nú heim af hauginu ok till manna sinna, ok kom á fundi drottníngis, ok etr (þenn) þat epli sumt.[27]
12. Þat er nú at seígja, at drottníngi finnr þat brátt, at þenn mundi vera með barni, ok fer því fram leíngi at þenn má eigi barnið ala.
13. Þá kemur at því at Rerir skal fara í leiðángri eítt til at friða land sitt, eins ok siðvenji konúnga er. Í því ferði var þat til tíðenda, at Rerir tók sótt ok síðan bana[28] ok ætlaði at sækja heim Óðin, – en þat þótti mörgum fýsilegt í það tíma[29].
14. Nú fer inu sama fram um vanheilsu drottníngu, at henþa fær eigi barnið alið, ok fer þessu fram sex vetri at henþa hef þessa sótt. Þenn finn nú at ekki muni henþa leíngi lifa, ok bað nú at henþa skyldi særa til barnsins. Ok var svá gert sem henþa bað um. Þat var sveinbarn eítt, ok þat sveini var mikið vexti þá er þenþat kom til, sem ván var at. Svá er sagt, at sveini þat[30] kyssti mæðri sitt, áðr en þenn dó.
15. Sveini þessu er nú gefit nafn ok er henþa kallað Völsúngr. Þenn var konúngur[31] yfir Húnalandi eftir Reri feðri sitt. Þenn var snemma mikið ok sterkt ok áræðufullt um þat er þrekraun þóttu í, ok karlmennski. Þenn gerðisk ok ið mesta hermenni ok var sigursælt í orrustum þeim er þenn átti í herförum.
16. Nú, þá er þenn var alroskit at aldri orðit, þá sendir Hrímnir þenni dóttri[32] sitt, Hljóð, þenþat meyu [33] er fyrr er getið, þat er fór með eplit til Reris, feðris Völsúngs. Nú gengr þenn at eiga þenþat meyið, ok eru þöjr leíngi ásamt, ok eru góð samföri þeijra. Þöjr áttu eín tíu syni ok eítt dætri. Ið elsta sona þeijra hét Sigmundr, en dóttrið Signý. Þöjr tvö váru tvíburi, ok váru þöjr fremstu ok vænstu um öll hluti barna Völsungs konúngis, ok váru þó öll börn þenns mikil fyrir sér, svásem leíngi hefir verið uppi haft ok at ágætum gert, hversu Völsúnga buri öll [40] hafi verið ofurkappsveri mikil ok lángt framfyrir flestum þeijm er í fornsögum er getið, bæði um fróðleik ok íþrótt ok kappgirni alls kyns.
17. Svá er ok sagt at Völsúngr konúngur lét gera höll eítt ágætt ok með því móti, at eiki eítt mikit stóð í höllinu ok limi trésins, stóðu með fögrum blómum út um ræfi höllsins, en stofn þess stóð niður í höllið, ok þenþa stofnið kölluðu þöjr Barnstokk.
3. kapítuli:
Siggeirr fékk Signýjar Völsúngsdóttris
18. Siggeirr hefir konúngur eítt heitit. Þenn réði fyrir Gautlöndu. Þenn var eítt konúngi ríkt ok fjölmennt. Þenn fór á fund Völsúngs konúngis, ok bað Signýjar sér til handa. Þessu tali tekur konúngur vel ok svá syni þenns, en dætrið sjálft var þessa ófúst, biður þó feðri sitt ráða sem öðru því, er til þenns tæki. En konúngu sýndisk þat ráð at gifta dætrið, ok var þenn þá fastnað Siggeiri konúngi.
19. En þá er veisla þat ok ráðahagr skal takask, skal Siggeirr konúngr sækja veislið til Völsúngs konúngis. Konúngr þat bjóst við veislinu eftir inum bestu faungum. Ok þá er veisla þetta var albúit, kómu þar mönni[41] þöjr er Völsúngr konúngur hafði boðit, ok svá boðmenni Siggeirs, at nefndu degi, ok hefr Siggeir konúngur margt virðulegt manna með sér. Svá er sagt, at þar váru görvar mikil eldi eín eftir endilaungu höllinu, en nú stendr þar ið mikla apalda, er fyrr var nefnt, í höllinu miðju.
20. Nú er þess getit, at þá er fólki sátu þar við eldin at kveldi, at manneskji eítt gekk inn í höllið. Er þetta mannveri öllum ókunnugt at sýni. Þenn hefr slíkt búníngi, at þenn hefr hekli eítt flekkótt yfir sér. Var ok berfætt ok hafði knýtt línbrókum at beini. Þenn hafði sverð eítt í hendi, ok geíngr at Barnstokki, hafði ok síðhött á höfði. Þetta menni var hátt mjök ok eldilegt, ok einsýnt. Svá bregðr þenn sverði ok stíngr því í stokkit, svá at sverðit sekkr at hjöltum upp. Öllum mönnum féllust kveðji vit mannveri þetta.
21. Þá tekr þenn til orða ok mælir: ”Þenþa, er sverði þessu bregðr ór stokkinu, þenn skal þiggja af mér þat it sama at gjafi[42], ok skall þenn þá sjálft þat sanna, at aldregi bar þenn betri sverð sér í hendi en þetta er.”
22. Eftir þetta geíngr þat ið gamla manneskjið út ór höllinu, ok veit ekkert þarvera[43], hvert þenn muni vera, eða hvert á leið lægi þenns vegi.
23. Nú standa þöjr upp ok keppast á um at geta tekit sverðit, ok þykkist þenþat best hafa er fyrst náir. Síðan geíngu til menni, þöjr in göfgustu fyrst, en þá hvert af öðru. Þó kemr ekkert þarveri til er nái, því á ekkert veg bifast sverðit, er þöjr taka til. Nú kom til Sigmundr, sonur eitt Völsúngs konúngis, ok tók ok brá sverðinu ór stokkinu, ok var sem laust lægi fyrir þenni. Þetta vápn sýndisk öllum svá gott, at ekkert manni þóttiskhafa séð jafn gott sverð, ok býðr Siggeirr þenni at vega þrjú jafnvægi gulls fyrir sverðit.
24. Sigmundr seígjir: ”Þú máttir taka sverð þetta eigi síður en ék, þar sem þat stóð, ef þér sæmdi at bera, en nú fær þú þat aldregi, er þat kom áðr í mitt hendi, þótt þú bjóðir við allt þat gull, er þú átt.”
25. Siggeirr konúngr reiddist við þessi orð, ok þótti þenn sér háðuglega svarat vera. En fyrir því, at þenni var svá varit, at þenn var undirhyggjumenni eítt mikit, þá læst þenn nú sem þenn alls ekki hirði um þetta mál, – en þat sama kvöld hugði þenn launi fyrir þetta, – þöj launi er síðar kómu fram.
4. kapítuli
Siggeirr bauð heim Völsúngi konúngi
26. Nú er þat at seígja, at Siggeirr geíngr í rekkju hjá Signýju þetta aftan[44]. En næsta dag þaráeftir var veðr gott. Þá seígjir Siggeirr konúngur, at þenn vilji heim fara ok þess eigi bíða at vindi yxu eða sjávi[45] gerast ófær. Ekki er þess getit at Völsúngr konúngr, eða syni þess, letti Siggeir þessa, allra helst er þenn sá at Siggeirr ekkert annat vildi en at frá veislinu fara.
27. Nú mælti Signý vit feðri sitt: ”Eigi vil ék á brott með Siggeiri, ok eigi gerir hugr mitt hlægji með þenni, ok veit ék af framvísi mínu ok kynfylgji váru, at af þessu ráðhagi stendr oss mikit ófögnuði, ef eigi er nú skjótt brugðit þessu ráðahagi.”
28. ”Dætri, eigi skaltu þetta mæla,” sagða þenn þá, ”því þat er skömm eítt mikit bæði þenni, ok svá oss, at brigða þessu við þenn at saklausu, ok eigum vér þá ekkert trúnað undir þenni, né vingan, ef þessu er brugðit, ok mun þenn þá gjalda íllu oss, slíkt er þenn má, ok sæmir þat eina at halda af váru hendi.
29. Nú býst Sigggeirr konúngur til heimferðis. Ok áðr þöjr fóru frá boðinu, þá bauð þenn Völsúngi konúngi, mági sínu, til sín á Gautlandi, ok sonum þenns öllum með þenni, á þriggja mánuða fresti, ok þá öllu því liði sem þenn vildi með sér hafa ok sem væri þenni til vegsemds.
30. Vill nú Siggeirr konúngur gjalda í því, þat er á skorti brúðhlaupsgerðið, þá er þenn er þenn ekki vildi eiga meira en eítt nátt þar, ok er slíkt ekki siður mannfólks at gera svá. Nú heitir Völsúngr konúngi ferðinu ok at koma á nefndu degi. Þá skiljast þöjr mági tvö, ok fer Siggeirr konúngur heim með koni sitt.
5. kapítuli
Frá svikum Siggeirs konúngis
31. Nú er at seígja frá Völsúngi konúngi ok sonum þenns, at þöjr fara at ákveðnu stundi til Gautlands at boði Siggeirs konúngis, mágs Völsúngs, ok hafa þöjr þrjú skip ór landi, ok öll vel skipuð. Verða vel reiðfara ok koma skipum sínum við Gautland, en þat var síðla aftans.
32. En þat sama aftnið kom Signý, dætri Völsúngs konúngis, ok kallar feðri sitt á einmál ok bræðri sín, seígjir nú vissu[46] sitt, ok ætluni Siggeirs konúngis, ok at þenþat hafi dreígit saman óvígt herafl, – ”ok ætlar þenn at svíkja yðr. Nú bið ek yðr,” seígjir húnþat, ”at þér þegar fari aftur í yðvar ríki ok fái yðr lið sem mest, ok síðan fari hingað ok hefni yðar sjálf, ok gángi ekki í ófæri, því at eigi missi þér svika af þenni, ef eigi taki þér þetta bragð, sem ék beiði yðr.”
33. Þá mælti Völsúngr konúngr: ”Þat munu öll þjóði at orðum gera, at ek mælta eítt orð sem óborit, ok streíngdi ek þess heit, at ek skylda sökum hræðslis hvárki flýja eld né járn, ok svá hefi ék enn gert hér til, ok hví munda ék eigi efna þat á gamals aldri? Ok eigi skulu meyi því bregða sonum mínum í leikum, at þöjr hræðisk bana[47] sitt, því at eitthvert sinn skal sérhvert deyja, ok dauða sitt má ekkert veri undan komask. Er þat ráð mitt, at vér flýjum hvergi ok gerum af váru hendi sem hraustligast. Ék hefi barisk hundruðum sinnum, ok hef ék stundum haft meira lið, en stundum minna, ok hef ék jafnan haft sigr, ok eigi skal þat spyrjask, at ék flýji né friðs biðji.”
34. Nú grætr Signý sárlega ok bað, at þenni skyldi eigi koma til Siggeirs konúngis.
35. Völsúngr konúngr svarar: ”Þú skalt at vísu fara heim til bóndis þíns ok vera samt með þenni, hversu sem með oss ferr.”
36. Nú geíngr Signý heim, en þöjr hin búa eftir um náttið.
37. Ok um myrginið, þegar er þat dagar, þá biðr Völsúngr konúngr at upp standi menni sín öll, ok at gánga á land ok búask til bardaga. Nú gánga þöjr á land upp öll mennin alvápnuð, ok er eigi lángt þess at bíða, áðr þar kemr Siggeirr konúngi með allt sitt herlið, ok verðr þar ið harðasta orrusta með þeijm, ok eggjar nú konúngið lið sitt til framgángs sem harðligast, ok er svá sagt at Völsúngr konúngr ok syni þenns geíngu átta sinnum í gegnum fylkíngi Siggeirs konúngis um dagið ok höggva á tvö hendi. Ok er þöjr ætla enn svo at fara, þá fellr Völsúngr konúngar þar í miðju fylkíngi sínu ok með þenni allt lið þenns, nema syni þenns þöjr tíju, því at miklu meira ofrefli var í móti þeijm en þöjr mættu við standa. Eru nú syni þenns öll tekin, ok í böndi rekin, ok leidd á brott.
38. Signý varð vart vit at feðri þenns hefði verið drepit, en bræðri þenns höndum tekin ok til banis þeijra ráðin. Nú kallar þenn Siggeir konúngi á einmæli.
39. Nú mælti Signý: ”Þess vil ék biðja þik, at þú eigi látir svá skjótt drepa bræðri mín, ok láti þá heldr setja í stokk, ok kemr mér at því sem mælt er, at unir auga, meðan á sér, ok því bið ék þeijm eigi leíngra, at ék ætla at mér muni ekki tjóa.”
40. Þá svarar Siggeirr: ”Ær ertu koni, ok örvita, er þú biðr bræðrum þínum meira böl en at þöjr séu höggin, en þó skal ek þat þér veita, því at þess betr þykki mér, er þöjr verra þola ok hafa leíngri kvöl til banis síns.”
41. Nú lætr þenn svá gera sem Signý bauð, ok var tekið stokk eítt mikit ok fellt á fæti þeijm tíju bræðrum á einhverju staði í skógi eínu, ok sitja þöjr nú þar dag þat allt til nátts. En at miðju nátti þessu kom þar ylgi eítt gamalt ór skógi at þeijm, þar er þöjr sátu í stokkinu. Þat var bæði mikit ok illilegt. Því vart þat fyrir, at þat bítr til banis eítt þeijra. Síðan át þat upp allt þat bræðrið. Eftir þat fór þenþat á brott.
42. En eftir, um morgynið, þá sendi Signý mann eítt til bræðra sinna, þenþat menni er þenn best trúði, at vita, hvað títt séi. Ok þenn seígjir þenni, er þenn kemr aftr, at dautt sé eítt þeijra bræðra. Signýju þótti þetta mikit, ef þöjr skulu svá fara öll, en mátti þeijm ekki duga.
43. Skjótt er þar frá at seígja. Nátti níu í samt kom þenþat ið sama ylgi um miðnætti ok etr þá eítt þeijra senn til banis, uns þöjr öll eru dauð, nema Sigmundr, sem þar er eítt bræðra eftir.
44. Ok nú, áðr en þat tíunda nátti kemr, sendir Signý trúnaðsmenni sitt til Sigmundar, bróður[48], síns, ok seldi í hendi þenni hunáng ok mælti, at þenn skyldi því ríða á andlit Sigmunds ok leggja sumt þenni í munnið. Nú fer þenn til Sigmundar ok gerir sem þenni var boðit ok fór heim síðan.
45. Um nóttina eftir kemr aftr þat ið sama ylgi at vandi sínu ok ætlaði at bíta þenn til dauðs sem áðr bræðri þenns. En nú dreg þat veðrið af þenni, þar sem hunánginu var á riðit, ok sleikjir andlit þenns allt með túngi sér, ok réttir síðan túngið í munn þenni. En þenn lætr sér óbilt verða ok beit í túngu[49] ylginu. Ylgið bregðr þá fast við, ok hnykkjir at sér hart ok rak þá fætin í stokkið, svá at þat klofnaði allt í sundr, en Sigmundr hélt svá fast, at túngið gekk ór ylginu upp í túngurótunum, ok fékk ylgið af því bana. En þat er sögni sumts fólks, at þenþat ið sama ylgi væri mæðri Siggeirs konúngis, ok at húnþat hafi brugðit á sik ylgslíki þessu, sökum tröllskaps síns ok fjölkynngis.
6. kapítuli
Simundr drap syni öll Siggeirs
46. Nú er Sigmundr laust orðit, en brotið stokkið, ok hefst Sigmundr þar nú við í skóginu. Enn sendir Signý menni at vita, hvat títt er, eða hvárt Sigmundr sé enn á lífi. En er þöjr koma þá seígjir þenn þeijm af öllu atburði, hvé farið hafði með þeijm ok ylginu. Nú fara þöjr heim og seígja Signýu, hvað títt séi. Fór þenn nú ok hittir bræðri sitt, ok taka þöjr þat ráð, at þenn gerir þar jarðhýsi eítt í skóginu, ok fer því fram um hríð, at Signý leynir þenni þar ok fær þenni þat, er þenn þurfti at hafa. En Siggeir konúngi ætlar hinsvegar, at þöjr séu dauð öll, Völsúngin
47. Siggeirr konúnga átti tvö syni við konu sitt, ok er frá því sagt, þá er ið ellri sonr þenns er tíju vetra, at Signý sendir þenn til Sigmundar, att þenn skyldi veita þenni lið, ef nú þenn vildi nokkuð leita við at hefna feðri síns.
48. Nú fer sveinit til skógsins ok kemr síðla aftans til jarðhýsis Sigmundar, ok tekr þenn hóflega vel við sveini ok mælti, at þenn skyldi gera brauð þeirra, ”ék mun sækja eldisviðit,” – ok selr í hendi þenni mjölbelgji eítt, en fer sjálft at sækja viðit. Ok er þenn kemr aftr, þá hefir sveinit ekkert gert í brauðgerðinu. Nú spyr Sigmundr hvárt búit séi brauðit.
49. Sveinit seígjir: ”Eigi þorði ék at taka mjölbelgit, fyrir því at þar lá nokkut kykt í mjölinu.”
50. Nú þykkisk Sigmundr vita, at sveini þetta muni eigi vera svá hugat, at þenn vilji með sér þat hafa.
51. Nú er þöjr systkynin finnask, seígjir Sigmundr, at þenni þótti ekki manni at nær, þótt sveinit væri hjá þenni.
52. Signý mælt: ”Tak þá þenn ok drep þenn. Eigi þarf þenn leíngr at lifa.” Ok svá gerði þenn.
53. Nú líðr þetta vetur. Ok eijnu vetri síðar þá sendir Signý ið ýngra son sitt á fund Sigmundar, ok þarf þar eigi sagnið um at leíngja, ok fór sem samt sé, at þenn drap sveini þetta at ráði Signýar.
7. kapítula
Upphaf Sinfjötla
54. Þess er nú við getið at einhvert sinn, þá er Signý sat í skemmi[50] sínu, at þar kom til þenns seiðkoni eítt, fjölkunnigt harla mjök.
55. Þá talar Signý við þenn: ”Þat vil ék,” seígjir þenn, ”at við skiptum hömum.” Seígjir þá þenn, seiðkonið: ”Þú skal fá ráða.”
56. Ok nú gerir þenn svá at sínum brögðum, at þöjr skipta litum, ok sest seiðkonið nú í rúm Signýjar at ráði þenns ok fer í rekkju hjá konúngi um kvöldið, ok ekki finn þenn, at eigi sé Signý hjá þenni.
57. Nú er þat frá Signýju at seígja, at þenn fer till jarðhýsis bræðris síns ok bið þenn veita sér herbergi um nóttið, ”því at ék hefi villst á skóginu úti, ok veit eigi, hvar ék fer.”
58. Þenn svaraði beiðni þenns á þat veg, at þenn eigi vildi synja þenni visti, eínu koni eínu[51], ok vísst mætti þenn þar vera, – þóttist ok vita at eigi mundi þenn svá launa þenni sjálfu beini gott með at ljóstra upp um þenn. Nú fer komukonið í herbergi til Sigmundar, ok setjast þöjr til mata sinna. Oft varð Sigmundi litit til þenns ok líst vera vænt ok frítt konið. En er þöjr eru mett orðin, þá seígjir Sigmundr þenni, att þenn vill, at þöjr hafi saman rekkju um náttið. Ok er því á ekkert vegi illa tekit, ok leggr Sigmundr þá konið þat hjá sér þrjú nátti samt. Eftir þat fer Singý heim ok hittir seiðkonið ok bað, at þöjr skipti aftr litum, ok svá gerir þenn.
59. Ok er fram liðu stund, fæðir Signý sveinbarn eítt. Þenþa sveini var Sinfjötli kallað. Ok er þenn vex upp, er þenn bæði mikit ok sterkt ok vænt álitis ok mjök í ætt Völsúnga, ok er þenn eigi allra tíu vetra, er Signý sendi þenn í jarðhúsit til Sigmundar.
60. Signý hafði þat rauni[52] gert við in fyrri syni sín, áðr þenn sendi þöj til Sigmundar, at þenn saumaði kyrtil at höndum þeijm með holdi ok skinni. Þöjr þoldu ílla ok kriktu um. Ok svá gerði þenn ok við Sinfjötla. En þenþat sonit brást ekki við. Signý fló þenn þá af kyrtlinu, svá at skinnit fylgdi ermunum, ok kvað þenni mundi sárt við verða. – En þenn svarar: ”Lítit mundi slíkt sárt þykkja Völsúngi eínu.”
61. Ok nú kemr sveinit til Sigmundar. Þá bað Sigmundr þenn knoða ór mjöli þeijra, en sjálft vill þenn sækja þeijm eldisvið, fær í hendi þenni belgji eítt. Síðan fer þenn at viðinu. Ok er þenn kom aftr, þá hafði Sinfjötli lokit at baka.
62. Þá spurði Sigmundr, ef þenn hafi fundit nokkut í mjölinu.
63. ”Eigi er mér grunlaust,” svaraði þenn, ”at eigi hafi í verit nokkut kykt í mjölinu, fyrst þá er ék tók at knoða, ok hér hef ék með knoðat þat er í var.”
64. Þá mælti Sigmundr ok hló við: ”Eigi held ék þik hafa mat af þessu brauði í kveld, því at þar hefr þú knoðað með í ið versta eitursorm.”
65. Sigmundr var svá mikit fyr sér, at þenn mátti eta eitur, svá at þenn ekki skaðaði, en Sinfjötla hlýddi þat, at eitur kæmi utan á þenn, en eigi hlýddi þenni at eta þat eða drekka.
8. kapítula
Hefnínga Völsúnga
66. Þat er nú at seígja, at Sigmundi þykkjir Sinfjötli of úngt til hefnda með sér ok vill nú fyrst venja þenn vit nokkurt harðræði. Fara nú um sumrum víða um skóg ok drepa menni sér til fés[53]. Sigmundi þykkjir Sinfjötli mjök í ætti Völsúnga, ok þó hyggr þenn, at sveini þat séi sonr Siggeirs konúngis, ok hyggr þenn hafa íllsku feðri síns, en kapphreysti Völsúnga, ok ætlar þenn alls eigi mjök frændrækit vera, því at oft minnir þenn Sigmund á harmi sín, ok eggjar þenn mjök at drepa Siggeir konúngu.
67. Nú er þat einhvert sinn, at þöjr fara enn á skógið at afla sér fés, ok finna þá hús eítt, ok í húsinu menni tvö sofandi með digrum gullhríngjum. Þöjr höfðu orðið fyrir ósköpum, því at úlfshöm eín heíngju í húsinu yfir þeijm. Ið tíjunda hvert dægra máttu þöjr komast ór hömunum. Þöjr váru konúngasyni. Þöjr Sigmundr ok Sinfjötli fóru nú i hömin ok máttu eigi ór komast, ok fylgdi þat náttúra hömunum sem áðr var, létu ok vargsröddi, ok skildu bæði röddið.
68. Þöjr leggjast nú enn á skóg ok land, ok fer þá sína leið hvárt þeijra. Þöjr gera þat mál með sér, at þörj skuli til hætta ef sjö mönni séu við at eiga, en eigi fleiri, en þenþat þeijra muni láta úlfsröddi, er fyrir ófriði yrði. “Bregðum nú eigi af þessu,” seígjir Sigmundr, “því at þú ert úngmenni ið mesta, ok áræðisfullt um of. Munu mörg menni gott hyggja til at veiða þik.”
69. Nú fer sitt leið hvárt þeijra. Ok er þöjr váru skilin að, finnr Sigmundr sjö menni ok lætr vargsröddi. Ok er Sinfjötli heyrir þat, fer þenn til þegar ok drepr þöj öll.
70. Þöjr skiljask enn. Ok er Sinfjötli hefr eigi leíngi farit um skógit, finnr þenn ellefu menni ok berst við þöj, ok fer svá at þenn drepr þöj öll. Þernn verð ok sárt mjök, fer undir eik eítt ok hvílisk þar. Eigi beið þenn Sigmundar leíngi, ok fara þöjr bæði samt um hríð.
71. Þenn mælti til Sigmundar: Þú átt lið til at drepa sjö menni, en ék em barni eítt at aldri hjá þér, ok kvaddi ék eigi liðs at drepa ellefu mönni!”
72. Sigmundr hleyp þá at þenni svá hart, at þenn stakar við ok fellr. Sigmundr bítr í barkið framan. Þat dagit máttu þöjr eigi komask ór úlfshömunum. Sigmundr leggr þenn nú á bak sér ok ber heim í skálið, ok sat þenn yfir þenni, en bað trölli taka úlfshömin.
73. Sigmundr sér eítt dag, hvar hreysiketti tvö váru. Ok bítr þá annat í barka[54] hins, ok rann þá þat til skógs ok hefr eítt blað ok færir yfir sárit, ok sprettr þá upp hreysikettið heilt. Sigmundr geíngr út ok sér, hvar hrafn eítt flýgr með blaðit ok færði þenni þat. Þenn dregr svá þetta yfir sár Sinfjötla, en þenn sprettr upp þat it sama, þegar heilt, einsok þenn aldri hefði sárt verit.
74. Eftir þat far þöjr til jarðhýsisins ok eru þar, til þess er þöjr skyldu fara ór úlfshömunum. Þá taka þöjr hömi þöj ok brenna í eldi ok báðu eíngu fólki at meini verða. En í þeijm ósköpum, áðr ór fóru, unnu þöjr mörg frægðisverk í ríki Siggeirs konúnga. Ok er Sinfjötli er frumvaxta, þá þykkisk Sigmundr hafa reynt þenn mjök.
75. Nú líðr eigi lángt, at Sigmundr vill leita til feðrishefnda, ef svá vildi takask. Ok nú fara þöjr einhvert dag á brott frá jarðhýsinu ok koma at bæi Siggeirs konúngis síð um aftan, ok gánga inn í forstofi þat er fyrir var höllinu, en þar váru inni ölker, ok leynask þöjr þar. Drottníngi[55] veit nú, hvar þöjr eru, ok þenn vill hitta þöj. Ok er þöjr finnask, gera þöjr þat ráð, at þöjr Sigmundr leituðu til feðrishefnda, þá er náttaði.
76. Þöjr Signý ok konúnga eiga nú tvö börn úng at aldri. Þöjr leika sér á gólfinu at gullum eínum ok renna þeijm eftir gólfi höllsins ok hlaupa eftir þeijm. Eítt gullhríngi hrýtr utar í húsinu, þar sem þöjr Sigmundr eru, en sveinit hleypr eftir at leita hríngsins. Nú sér þenn, hvar sitja tvö menni mikil ok grimmileg ok hafa síð hjálmi ok hvít brynji. Nú hleypr þenn inn í höllið innar fyrir feðri sitt ok seígjir þenni, hvað þenn hefir sét. Nú grunar konúngu, at vera munu svik við þenn.
77. Signý heyrir nú, hvað þöjr seígja. Þenn stendr upp, tekr börnin bæði ok fer utar í forstofuna til þeijra Sigmundar ok Sinfjötla ok mælti, at þöjr skildu þat vita, at börnin hefðu sagt til þeijra. – “ok ræð ék ykkr, at þit drepið þöj.”
78. Sigmundr seígjir: “Eigi vill ék drepa börn þín þótt þöjr hafi sagt til mín.”
79. En Sinfjötli lét sér ekki feilast ok bregðr sverði ok drepr hvárt tveggja barnið ok kastar þeijm innar í höllið fram fyrir Siggeir konúngu.
80. Konúngr stendr nú upp ok heitir á mönni sín at taka þöj menni sem leynst höfðu í forstofinu um kveldið. Nú hlaupa menni utar þángað ok vilja höndla þöj, en þöjr verja sik vel ok dreínglega, ok þykkist þá þat mannanna verst hafa leíngi, er næst þeijm er. Ok um síðir verða þöjr ofurliði borin ok verða handtekin ok því næst í bönd rekin ok í fjötri sett, ok sitja þöjr þar nóttu þat allt.
81. Nú hyggr konúngi þat fyrir sér, hvert dauða þenn skuli fá þeijm, þá er leíngst kenndi. Ok er morgun kom, þá lætr konúngr haug mikit gera ór grjóti ok tyrfi. Ok er þetta haug er gert, þá lét þenn setja hellu eitt mikit í mitt haugið, svá at annat jaðri hellisins horfði upp, en hitt niðr. Þat var svá mikit þetta helli, att þat tók tveggja vegna, svá at eigi mátti komask hjá því. Nú lætr þenn taka þöjr Sigmund ok Sinfjötla ok setja í haugið sín meígin hvárt þeijra, fyrir því at þenni þótti þeijm þat verra at vera eigi bæði saman, en þó meiga heyra hvárt í hinu.
82. Ok er þöjr váru at tyrfa haugið, þá kemr Signý þar at ok hefr hálm í faðmi sér ok kastar því í haugið til Sinfjötla ok bið þrælin leyna konúngu þessu. Þöjr jáa því, ok er þá lokit aftr hauginu.
83. Ok er nátta tekr, þá mælti Sinfjötli til Sigmundar: “Ekki ætla ék okkur mat skorta um hríð nokkurt. Hér hefr drottníngi kastat fleski inn í haugið ok vafið hálmi utan um.”
84. Ok enn þreifði þenn um fleskit ok finn, at þar í var stúngit sverði Sigmundar, ok kenndi at hjöltunum, er myrkt var í hauginu, ok seígjir Sigmundi. Bæði fagna þöjr því. Nú skýtr Sinfjötli blóðreflinu fyrir ofan hellið ok dregr fast. Sverðið bítr hellið. Sigmundr tekr nú blóðreflið, ok ristu nú milli sín hellið ok létta eigi, fyrr en lokit er at rista, sem kveðit er:
Megni af ristu / mikit hellu / Sigmundr hjörvi / ok Sinfjötli.
85. Ok nú eru þöjr laus bæði saman í hauginu ok rista bæði grjót ok járn ok komast svá út ór hauginu. Þöjr gánga nú heim till höllsins. Er fólk þar í svefni allt. Þöjr bera við at höllinu ok leggja eld í viðit, en þöjr vakna við gufit, er inni eru, ok þat, at höllið allt logar yfir þeijm.
86. Konúngr spyr, hver þöj eldin gerði.
87. “Hér erum vit, ék, Sigmundr, ok Sinfjötli, systursonr mitt,” sagði Sigmundr, “ok ætlum vit nú, at þat skulir þú vita, at eigi eru öll Völsúngi dauð.”
88. Nú bið þenn systri sitt út at gánga ok þiggja af þenni góð metorð ok mikit sóma[56] ok vill svá bæta henþí hörmi sín.
89. En Signý svarar: “Nú skaltu vita, hvárt ék hef munað Siggeiri konúngi dráp Völsúngs konúngs . Ék lét drepa börn okkar, er mér þótti of sein til hefníngis föðurs vors, ok ék fór í skóg til þín í völulíki, ok er Sinfjötli okkar sonr. Hefr þenn af því mikið kapp, at þenn er bæði sonssonr ok dætrisson feðris okkar, Völsúngs konúngis. Hef ék þar til unnið hluti öll, at Siggeir konúngr skyldi bana fá. Hefi ék svá mikið unnit til at fram kæmist hefníngið, at mér er með eíngum kostum unnt at lifa. Skal ék nú deyja með Siggeiri konúngu, lostugt, þótt ék átta þenn nauðugt.”
90. Síðan kyssti þenn Sigmund, bræðri sitt, ok Sinfjötla, son sitt, ok gekk inn í eldið ok bað þöjr vel fara. Síðan fékk þenn þar bana með Siggeiri konúngu ok öllu hirði sínu.
91. Þöjr frændr afla sér nú liðs ok skipa, ok heldr Sigmundr til ættleifði síns ok rekr þar ór landi þat konúngu, er þar hafði í sest eftir Völsúng konúngu. Sigmundr gerisk nú ríkt konúngi ok ágætt, viturt ok stórráðugt. Þenn átti þat konu, er Borghildr hét. Þöjr áttu tvö syni. Hét eítt Helgi, en hitt Hámundr.
92. Ok er Helgi var fætt, kómu nori þar mörg ok veittu þenni formál ok mæltu, at þenn skyldi allra konúnga frægast verða. Sigmundr var þá nýkomit ór orrustu ok gekk með lauk á móti syni sínu, ok þar með gefr þenn Helga nafn ok þetta at nafnfesti, ok bað þenn vel fremjask ok verða í ætt Völsúnga. ….
Eftirmáli
[Þannig, að nokkrum orðum slepptum, enda ék “formálu” Völsúngasagnis þessa, sem síðan tekr, – í sama andagift stríða, ásta, níðingsverka, morða, hetjudáða og hefnda, – til Helga Hundíngjabanis, sverðasmíðis Regins, Sigurðar Fáfnisbanis, Brynhildar ok rúnatals þenns, Guðrúnar eiginveris Sigurðar, dráps Gjúkúnga, hefndis Guðrúnar, ok eitt ok annað annað….]
+ + +
Mínimálfræði íslensks einkynsmáls
Neðanmálsnóti:
[1] burr þýðir upprunalega sonur, en er í dag notað kynhlutlaust í merkínginu ”það (mannveri) sem er borið”/”barn”. Ídag myndi því ”Óðinsbur” geta þýtt annaðhvort sonur/syni eða dóttir/dætri Óðins. Beygíngi (>b5#4): burr/buri – bur – buri – burs |buri – buri – burum – bura || burið – burið – burinu – bursins | burin – burin – burunum – buranna. Nafnorðið sonur tekur líka (>b5#4)-beygíngi: sonur/syni – son – syni – sons | syni – syni – sonum – sona || sonið – sonið – syninu/soninu – sonsins | synin – synin – sonunum – sonanna. ”Dóttir” endar á ”-ir” og tekur því (>b4#2*)-beygíngi: dóttir/dætri – dætri – dætri – dætris | dætri – dætri – dætrum – dætra || dætrið – dætrið – dætrinu – dætrisins | dætrin – dætrin – dætrunum – dætranna. Nótera að slík kyngreinandi teíngslaorð fylgja hvorugkyni nema eitthvað sérstakt súbjektíft ástæði eða val sé til annars. – Fyrir nokkur kynhlutlaus teíngslaorð önnur en ”bur”, sjá greini mitt Ástríkt Fæðri alheims og Eingetið Bur Þess.
[2] Þetta er hlutverumyndið af ábendíngarfornafninu ”það”: það – það – því – þess | þau – þau – þeim – þeirra, en það, hlutverumyndið, má nota um mannveri líka. Hér hefði mátt nota mannverumyndið, ”þenþað”, sem hinsvegar er notað einúngis um persóni: þenþa(ð) – þenþa(ð) – þenþ(v)í – þenþes(s) | þau – þau – þeim – þeirra. Hér, og í því sem fylgir, mun ég normalt notast við hlutverumyndið.
[3] Sérnöfn eru í einkynsmálinu beygð eins og í íslensku númáli, nema sérstakt vilji nafnberis sé uppi haft til að hvorugkynja nafnið.
[4] Kynhlutlausa persónufornafnið þenn – þenn – þenni – þenns | Þau – Þau – Þeim – Þeirra, notast um persóni þegar raunkyn eða kynjuni er óþekkt, óviðkomandi eða ekki í fókusi. ”Þenn” er að mínu viti ekki að brúka kyngreinandi til að höfða til þriðja kyns eða hinseigin persóna. Þannig vil ég ekki fylgja Svenska Akademiens rekomendation, né heldur uppkomnu praxísi hér á landi, að hafa þetta síðastnefnda brúk sem eitt tveggja merkínga kynhlutlausa persónufornafnsins. Til slíks kyngreiníngis má nota eitthvert annað persónufornafn (t.d. ”hán”), þegar það er viðeigandi. Einnig má nota ”hún” og ”hann” til að greina frá kyni persónis þegar þess er þörf á, en þá láta þessi fornöfn (normalt) stýra til hvorugkyns og ekki fylgja kvenkyni eða karlkyni. Sjá greini mín Kynhlutlaus persónufornöfn og kyngreinandi og Íslenska túngumálið, hinseiginbaráttið, og jafngildisbarátti allra kynja.
[5] eða ”manni”/”mönni”. Orðið ”maður” beygist í eintali skv. (>b5#4): maður/manni – mann – manni – manns. Fleirtalið má mynda út frá fleirtalsmynd númálsins (menn), þannig: menni – menni – mönnum – manna. Einnig má gáng útfrá stofni eintalsins, með eða án hljóðvarps: | manni/mönni – manni/mönni – mönnum – manna.
Tvímyndið í nefnifalli eintalsins stafar frá regli 1 og 2 í kap. III Mínímálfræðis einkynsmáls, þar sem (a) karlkyns og kvenkynsorð númáls eru (sem afrigði) haldið óbreyttum í nefnifalli eintalsins, og þar sem (b) algilt er gert að þágufallsmynd eintalsins ávallt má hafa sem (alternatíft) nefnifallsmynd; tvímyndin í fleirtalinu koma hinsvegar hér þar af, að ef hljóðvarp er í þágufalli fleirtalsins, þá má (sem afbrigði) upptaka það hljóðið í nefni- og þolfallið. Reyndar sýnist mér það vera fallegra í þessu tilviki, og tala því heldur um ”mönni þau öll...” en ”manni þau öll...” Kanski er það vegna þess að mér persónulega líkar hljóðvörp í málinu (mjög algeíng í hvorugkyni númáls, t.d. í haf | höf, land | lönd, en eru að sama skapi sjaldgæf í (>b5″4) og (>b3#5) – og þá líka í (>b6) og (>b7) – nema fólk einmitt grípi til þessa hljóðvarpsreglis. En öðrum kann að sýnast annað, og fer þá hvert og eitt manni eða kvenni eftir sínu höfði í þessu.
Orða- og beygíngisafbrigði er hér “menni”, sbr. ljúfmenni, og fær það orðið (>b2#5)-beygíngi: menni – menni – menni – mennis | menni – menni – mennum – menna. Oft fer best á að nota þetta orð.
[6] (>b5#4)-beygíngi: þræll/þræli – þræl – þræli – þræls | þræli – þræli – þrælum – þræla. || þrælið – þrælið – þrælinu – þrælsins. Áður en Nýa Sjöbeygíngiskerfið framkom, var því haldið nokkuð opnu hvort eignisfall ákveðins forms eintalsins myndist með því að skeyta ”sins” eða ”isins” að stofninu, og hafði ég þá í einkynsskrifum mínum haft bæði þessi afbrigði uppi og .ótt vafi leika á hvað væri fallegast. En í og með að gamla (>b5)-beygíngið uppleystist eru flest beygíngismynstri einkynsmálsens stofn-einhlýt, og eignisfall et. í óákveðni og ákveðni myndast med ”-s” respektive ”-sins”. Þó er þetta ekki svo í (>b6) og (>b7), þar sem eignisg-fall ennþá er stofn + ”is”, en samtímis augljóst að ef. ákveðni í eintali hlýtur að myndast med ”isins” að stofni.
– Hvað varðar tívímyndið í nefnifalli óákveðna eintalsins, sjá nót 5 ofan.
[7] (>b5#4)-beygíngi: íþrótt/íþrótti – íþrótt – íþrótti – íþrótts | íþrótti – íþrótti – íþróttum – íþrótta. – Hvað varðar tívímyndið í nefnifalli óákveðna eintalsins, sjá nót 5 ofan.
[8] Upprunalegt hvorugkynsorð, (>b3#2)-beygíngis: atgervi – atgervi – atgervi – atgervis | atgervi – atgervi – atgervum – atgerva.
[9] Þetta er kvenkynsorð í númáli og endar á ”i”, og beygist þá skv. (>b2#5): veiði – veiði – veiði – veiðis | veiði – veiði – veiðum – veiða || veiðið – veiðið – veiðinu – veiðisins | veiðin – veiðin – veiðunum – veiðanna.
[10] (>b5#4): aftan/aftni – aftan – aftni – aftans | aftni/öftni – aftni/aftni – öftnum – aftna || aftnið – aftnið – aftninu – aftansins | aftnin/öftnin – aftnin/öftnin – öfnunum – aftnanna. Tvímyndin í fleirtalinu stafa frá regli eínu um hljóðvarp umnefndu í nót 5. Tvímyndið í nefnifalli eintalsins er einnig rætt í þessu sama nóti.
[11] (>b5#4): fönn/fanni – fönn –fanni – fönns | fanni/fönni – fanni/fönni – fönnum – fanna || fannið – fannið – fanninu – fannsins | fannin/fönnin – fannin – fönnin – fönnunum – fannanna. – Um tvímyndi sjá nót 5.
[12] (>b5#4): skógur/skógi – skóg – skógi – skógs | skógi – skógi – skógum – skóga || skógið – skógið – skóginu – skógisins | skógin – skógin – skógunum – skóganna
[13] Orðið ”sögn” er í haft frumtextinu og þá sem samyrði fyrir ”saga” eða ”frásaga”. Orðið beygist skv. (>b5#4): sögn/sagni – sögn – sagni – sögns | sögni/sagni – sögni/sagni – sögnum – sagna || sagnið – sagnið – sagninu – sagnisins | sögnin/sagnin – sögnin/sagnin – sögnunum – sagnanna. Þetta er eitt þeirra orða sem mér finnst óþjált í eignarföllum eintalsins, og vil þá skv. undantekníngsregli í kap. IV. Mínimálfræðisins, láta það (sem beygingarafbrigði, >b5″4*) lána eignisfallsmynd (>b2#5, >b6 og >b7)-beygínganna, þannig ”sagnis” || ”sagnisins”.
Orðið ”saga” hefur (>b7)-beygíngu: saga/sagi – sögu – sagi – sagis | sögi/sagi – sögi/sagi – sögum – sagna || sagið – sagið – saginu – sag(i)sins | sögin – sögin – sögunum – saganna.
Mér er næst skapi að leyfa þessum tveimur orðum, ”sögn” og ”saga” að (útfrá fagurfræðilegum frumtökum) symbíótískt samverka sem væru þau eitt orð sem raskt skiptir myndum: saga/sagni – sögu – sagni – sagnis | sögni – sögni – sögnum/sögum – sagna || sagnið – sagnið – sögninu – sagnisins | sögnin – sögnin – sögnunum/sögunum – sagnanna. En það er í raun það se gerist þegar eitt á víxl notar v alfrjáls orðin út frá hvort er fallegast í beygíngarsamheínginu. Sbr. mann/menni í nóti 5.
[15] (>b5#4): leit – leit – leiti – leits | leiti – leiti –leitum – leita || leitið – leiti- – leitinu – leit[i]sins | leitin – leitin – leitunum – leitanna. – Kynhlutlausa persónulega fornafnið í fleirtalinu er hér haft ”þöjr” (þöjr – þöj – þeijm – þeijra), og leyfi ég því að haldast hér í þessu texti, enda þótt að ég núorðið hafi þetta fornafn í fleirtalinu eins og í venjulegu íslensku máli.
[16] Þetta er (>b2#5)-beygíng með ”r” sem stofnlægt í orðinu, sem, líkt og ”bræðri”, ”dætri” og ”systri, er nýyrði. Orðin beygast eins og upprunalega hvorugkynsorðið mæðri.
[17] (>b5#4): leið/leiði – leið – leiði – leiðs | leiði – leiði – leiðum – leiða ||leiðið – leiðið – leiðinu – leiðsins | leiðin – leiðin – leiðunum – leiðanna. Orðið ”leiðis” er hér haft sem smáorð, sbr. ”áleiðis”. Annars ”…svo lángt leið…”
[18] Týpa 1 beygínga: (hernaður>) hernað – hernaði – hernaðs | hernað – hernöðum – hernaða. Skv. Reglu 1.a.
[19] (>b7): konúngur >> konúng/konúngi – konúngu – konúngi – konúngis | konúngi – konúngi – konúngum – konúnga || konúngið – konúngið – konúnginu – konúngsins | konúngin – konúngin – konúnganna.
[20] (>b7): kona/koni – konu – koni – konis | koni – koni – konum – kona/kvenna || – konið – koninu – konisins | konin – konin – konunum – konanna. Rerir er sérnafn og þarf ekki að beygja skv. hvorugkyninu, en ef það beygðist þá væri það skv. (>b7): Rerir >> Reri – Rera – Reri – Reris.
[21] “hönd” = “hendi”. (>b2#5): hendi – hendi – hendi – hendis | hendi – hendi – höndum – handa | hendið – hendið – höndinu – handsins | hendin – hendin – höndunum – handanna.
[22] (>b6#6): háski – háska – háski – háskis | háski – háski – háskum – háska || háskið – háskinu – háskisins | háskin – háskin – háskunum – háskanna. Sjá athugasemdi í nóti 6.
[23] (>b5″4): sök/saki – sök – saki – söks | söki – söki – sökum – saka || sakið – sakið – sakinu – saksins | sökin – sökin – sökunum – saknanna.
[24] Eða, með öðru ábendíngisfornafni: ”….konu þenþa(t),…”
[25] (>b6#6): erfíngi – erfíngja – erfíngji – erfíngjis | erfíngji – erfíngji – erfíngjum – erfíngja || erfíngið – erfíngið – erfínginu – erfíngisins | erfíngin – erfíngjunum – erfíngjanna.
[26] (>b7)-beygíngi.
[27] Hvort þeijra át af eplinu, konúngið eða drottníngið, eða þöjr bæði tvö?
[28] (>b6#6): bani – bana – bani – banis | bani/böni – bani/böni – bönum – bana || banið – banið – baninu – banisins | bani/böni – bani/böni – bönum – bana.
[29] (>b6#6): tími – tíma – tími – tímis | tími – tími – tímum – tíma || tímið – tímið – tíminu – tímisins | tímin – tímin – tímunum – tímanna. Fornmál: ”…. í það tíma…”
[30] Ábendíngisfornafnið “þenþa(t)” má hér hafa í staði þessa orðs.
[31] Eða ”konúngi”.
[32] Orðaafbrigða er ”dætri” (>b2#5). Dóttir er beygt skv. (>b5#4)-beygíngi.
[39] (>b7#7): meyja > meyi – meyju – meyji – meyjis, | meyji – meyju – meyjum – meyja || meyjið – meyjið – meyjinu – meyjisins | meyjin – meyjin – meyjunum – meyjanna.
[40] Orðaafbrigði væri: burð – burð – byrði – burðs | byrði – byrði – burðum – burða/byrða…. Þýðingi orðsins er afkoma/börn/afkvæmi.
[41] Orðaafbrigði er “menni” (og manni).
[42] (>b5#4): gjöf – gjöf – gjafi – gjöfs | gjöfi/gjafi – gjöfi/gjafi – gjöfum – gjafa || gjöfið – gjöfið – gjöfinu – gjöfsins | gjöfin – gjöfin – gjöfunum – gjafanna.
[43] Nýyrði fyrir ”fólk það sem er nærverandi, þar á því staði”: (>b2#5): þarveri – þarveri – þarverti – þarveris | þarveri – þarveri – þarverum – þarvera || þarveri- – þarverið – þarverinu – þarverisins | þarverin – þarverin – þarverunum – þarveranna.
[44] ”…. í rekkju hjá Signýju þetta aftan. Rekkja (>b7#7): rekkja – rekkju – rekkji – rekkjis | rekkji – rekkji – rekkjum – rekkja || rekkjið – rekkjið – rekkjinu – rekkjisins | rekkjin – rekkjin – rekkjunum – rekkjanna. Signý, er sérnafn, beygist eins og í venjulegu íslenski. Aftan, sjá nót 10.
[45] (>b5#4): sjár – sjá – sjávi – sjás | sjávi – sjávi – sjávum – sjáva.
[46] (>b7#7): vissa – vissu – vissi – vissis | vissi – vissi – vissum – vissa.
[47] (>b6#6): bani – bana – bani – banis |bani/böni – bani/böni – bönum – bana.
[48] (>b5#4): bróðir –bróður– bræðri – bróðurs. Alternatíf: (b2#5): bræðri – bræðri – bræðri – bræðris.
[49] (b>7#7): túnga – túngu – túngi – túngis | túngi – túngi – túngum – túngna || túngið – túngið – túnginu – túng[i]sins | túngin – túngin – túngunum – túnganna. Hér dæmi um valfrjáls afbrigði ef.et. í ákveðni: túngsins/túngisins. Slík afbrigði koma aðeins upp í (>b6#6)- og (>b7#7)-beygíngamynstrunum.
[50] (>b7#7): skemma/skemmi – skemmu – skemmi – skemmis | skemmi – skemmi – skemmum – skemma || skemmið – skemmið – skemminu – skemm[i]sins | skemmin – skemmin – skemmunum – skemmanna.
[51] Ath., að tvöföld óákveðni er allt í lagi á stundum skv. kap. II í Mínímálfræðinu.
[52] (>b5#4): raun/rauni – raun – rauni – rauns | rauni – rauni – raunum – rauna || raunið – raunið – rauninu – raunsins | raunin – raunin – raununum – raunanna
[53] ”Sér til fjár”. Enda þótt viðurkennt sem sjálfsagt beygíngisafbrigði, viljum við samt nefna hitt valkostið: ”Sér til fés”.
[54] (>b6#6): barki – barka – barki – barkis | börki/barki – börki/barki – börkum – barka || barkið – barkið – barkinu – barkisins | börkin – börkin – börkunum – barkanna.
[55] (>b7#7): drottníng/drottníngi – drottníngu – drottníngi – drottníngis | drottníngi – drottníngi – drottníngum – drottnínga || drottníngið – drottníngið – drottnínginu – drottníng[i]sins | drottníngin – drottníngin – drottníngunum – drottínganna.
[56] (>b6#6): sómi – sóma – sómi – sómis | sómi – sómi – sómum – sóma || sómið – sómið – sóminu – sóm[i]sins | sómin – sómin – sómunum – sómanna.
NYÖLD 